Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Ortografia2005-01-16
Czy zdanie: Byłam na wieczorku mickiewiczowskim jest zapisane poprawnie? Może powinnam wyraz mickiewiczowski napisać wielką literą?
W polszczyźnie przymiotniki piszemy zasadniczo małą literą (por. Polska, ale polski, Warszawa, ale warszawski), lecz przymiotniki dzierżawcze (odpowiadające na pytanie czyj?), odnoszące się do autora, twórcy i pochodzące od imion własnych piszemy wielką literą ze względów znaczeniowych (reguła 69). Należałoby zatem napisać Mickiewiczowski, gdyby było to dramat Mickiewiczowski w znaczeniu ‘dramat autorstwa Mickiewicza’. Mamy tu jednak do czynienia z innym znaczeniem przymiotnika utworzonego od nazwiska narodowego wieszcza, w połączeniu wieczorek mickiewiczowski bowiem występuje przymiotnik jakościowy, odpowiadający na pytanie jaki? (por. inne tego typu: balzakowski wiek, ogród jordanowski, porównanie homeryckie, syzyfowe prace). Z tego względu, czyli ze względu znaczeniowego, opowiadam się za pisownią wieczorek mickiewiczowski (por. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, reguła 130).
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-12-09
Jak piszemy partykułę -by z osobowymi formami czasownika?
Cząstki -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście z osobowymi formami czasowników (także użytymi w funkcji bezosobowej) pisze się łącznie, np. robiłbym, posprzątałabyś, upiekłby, zapaliłybyśmy, zrzeszylibyście się, należałoby go odwiedzić; wypadałoby złożyć życzenia; wydawałoby się, że zda ten egzamin; malowałoby mu się dobrze w plenerze (zob. reguła 43 w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego).
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-12-04
Jak należy pisać: Cerkiew prawosławna czy Cerkiew Prawosławna. Czy dopuszczalny jest zapis cerkiew prawosławna?
Cerkiew jako nazwa organizacji, wspólnoty pisana jest wielką literą, podobnie jak Kościół w tym znaczeniu. Przymiotniki występujące po obu tych wyrazach dookreślające odłam religijny itp. piszemy małą literą, a zatem – Cerkiew prawosławna (zob. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, reguła 84). Proszę przeczytać również zamieszczoną w dziale Ortografia odpowiedź dotyczącą pisowni nazwy Kościół. Jeśli napisze Pan małymi literami cerkiew prawosławna, zostanie to prawdopodobnie odebrane jedynie jako określenie budynku cerkwi, nie zaś jako nazwa wspólnoty wiernych.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-12-02
Czy nazwę własną Plac Czerwony zapisywać zgodnie z polską pisownią plac Czerwony czy też z dużej litery jako nazwę obcą?
Obowiązująca reguła 82 polskiej ortografii nakazuje pisownię plac Czerwony.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2004-10-28
Kiedy piszemy jakby, a kiedy jak by?
Jakby pisane łącznie używane jest w znaczeniu ‘gdyby’ i oznacza warunek, od którego może zależeć wykonanie jakiejś czynności, np. Jakby chciał, toby zrobił. Jak by pisane rozdzielnie oznacza ‘w jaki sposób’, np. Jak by to (można) wyjaśnić?
Aldona Skudrzyk
Ortografia2004-10-25
Dlaczego co dzień pisze się osobno? Proszę o uzasadnienie albo o jakąś regułkę.
Wyraz co ma w polszczyźnie kilka funkcji: jest traktowany jak zaimek, spójnik oraz partykuła. W wyrażeniu co dzień mamy do czynienia z użyciem tego wyrazu w funkcji partykuły w wyrażeniach oznaczających powtarzanie się czegoś, np. co godzina, co chwila, co rok. W języku polskim istnieje również wyrażenie frazeologiczne na co dzień o znaczeniu ‘na dzień powszedni; na powszedni, codzienny użytek’. We wszystkich tych przypadkach wyraz co jest pisany rozdzielnie, jest to bowiem po prostu odrębne słowo. Specjalnej reguły nie ma. Inna rzecz, że w wyrazie codziennie (pochodnym od co dzień) obowiązuje pisownia łączna, jest to jednak bardziej sprawa słowotwórstwa niż ortografii, ponieważ wyrazy słowotwórczo pochodne od kilku słów piszemy łącznie, np. nagrobek (od na grobie), przedsionek (od przed sienią), kilkuosobowy (od kilka osób), grotołaz ('ten, kto łazi po grotach') itd.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-10-16
Jak się pisze słowo w ogóle czy w ogóle – razem czy osobno i dlaczego?
Odpowiedź jest krótka: poprawna jest pisownia rozdzielna, bo są to nadal dwa słowa. Nawet słowniki notują w ogóle z definicją ‘ujmując rzecz ogólnie, ogólnie biorąc, podsumowując; w sumie’ lub też ‘w zdaniach zaprzeczonych: zupełnie, wcale, ani trochę’ pod hasłem ogół (por. np. hasło w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego czy Słowniku języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka).
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-10-11
Czy skrót od spółka akcyjna piszę się z kropkami (S.A.) czy bez kropek (SA)?
Od 1957 roku zgodnie z zasadami polskiej ortografii (Pisownia polska; przepisy – słowniczek. Wydanie XII. Polska Akademia Nauk. Wrocław 1957) skrótowce, czyli skrótowe nazwy instytucji i organizacji (zarówno obcych przyswojonych, jak i rodzimych), zapisujemy bez kropek. Skrótowiec od nazwy spółka akcyjna powinien być zatem zapisywany SA. Pisownię S.A. – z kropkami – zalecili na zasadzie wyjątku – W. Doroszewski i H. Kurkowska w Słowniku poprawnej polszczyzny z 1973 roku i ten zapis jest przyczyna trwającego do dziś zamieszania. We współczesnym zwyczaju językowym przeważa – jak łatwo zauważyć – pisownia S.A., występująca w dokumentach urzędowych, ustawach oraz rejestrach sądowych. Z tych powodów – i mimo niezgodności pisowni z kropkami z polską ortografią – formę S.A. uznano za oboczną i już zarejestrowano w niektórych słownikach. Wielki słownik ortograficzny języka polskiego pod red. E. Polańskiego podaje tylko zapis bez kropek: SA, natomiast Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego oraz Słownik skrótów i skrótowców J. Podrackiego akceptują obie postaci omawianego skrótowca.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-06-18
Jak napisać nazwę: Filologia Polska? Należy użyć małych czy dużych liter?
W nazwach kierunków studiów i specjalności stosuje się pisownię małą literą, a więc filologia polska.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-05-06
Piszemy wysokoobciążony czy wysoko obciążony?
Połączenie przysłówka (np. szybko, wysoko, średnio, długo itp.) z imiesłowem przymiotnikowym (np. postawiony, zaawansowany, schnący, grający, wiążący itp.) zasadniczo pisze się rozłącznie. Połączenia takie jednak z czasem scalają się znaczeniowo – stają się określeniem stałej cechy, wówczas piszemy je łącznie, np. długo grający zespół znudził wszystkich, ale: płyta długogrająca; urządzenie szybko tnące blachę, ale: stal szybkotnąca; żeglarz szybko wiążący węzły, ale: cement szybkowiążący. Jak widać, połączenia pisane razem maja charakter terminów specjalistycznych z zakresu różnych dziedzin. Przy pisowni ważny jest zatem kontekst użycia: jeśli to stała cecha jakiegoś przedmiotu, urządzenia, to wysokoobciążony, jeśli nie, to wysoko obciążony. Por. wysokodochodowy, wysokoenergetyczny, wysokogatunkowy, wysokosłodzony.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2004-04-22
Poniższe słowa pisze się z nie oddzielnie czy razem: odwzajemnionego, dosięgnionej, powtarzalnych?
Zgodnie z zasadami polskiej ortografii wszystkie wymienione wyrazy należy pisać łącznie z partykułą nie, a więc – nieodwzajemnionego (imiesłów przymiotnikowy), niedosięgnionej (imiesłów przymiotnikowy), niepowtarzalnych (przymiotnik). Jeśli chcielibyśmy koniecznie podkreślić czasownikowe znaczenie imiesłowu odwzajemnionego, możemy napisać go z nie osobno (zob. reguła 168 zasad polskiej pisowni).
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-03-30
Pisząc nazwy ulic, placów (np. Plac Kopernika) słowo Plac należy pisać w używanym skrócie (Pl., pl.) małą czy dużą literą? A co z nazwą skwer?
Zgodnie z zasadami pisowni polskiej stojący na początku nazwy wielowyrazowej słowa typu plac, ulica, rondo, most itp. piszemy małą literą, jeżeli są tylko nazwami gatunkowymi (rodzajowymi); skwer można również zaliczyć do tej grupy. Pozostałe wyrazy wchodzące w skład takich nazw piszemy wielką literą, trzeba zatem napisać ul. Kopernika, pl. Kopernika.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-03-25
Czy ponaddwudziestoipółletni należy pisać łącznie?
Przymiotnik ponaddwudziestoipółletni zapisujemy łącznie, co potwierdza np. reguła 148 zawarta w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego. Ten złożony przymiotnik można także zapisać rozdzielnie, jako że ponad uznać można za partykułę (według ujęcia Macieja Grochowskiego). Można też przy zapisie tego określenia użyć łącznika, jeśli chcemy zapisać je jako 20,5-letni.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-03-25
Czy żona-jędza lub szef-brutal piszemy z łącznikiem czy osobno?
W polszczyźnie obowiązuje rozdzielna pisownia zestawień, w których człon drugi pełni funkcję określenia członu pierwszego, por. np. Polak katolik, inżynier górnik, kobieta wampir, lekarz chirurg, artysta malarz, statek cysterna etc. (zob. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, reguła 25), dlatego należy napisać żona jędza, szef brutal. Nikomu jednak nie życzyłabym takiego połączenia prywatno-zawodowego!
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-03-20
Czy w zapisie w czasie 6-u lat piszemy końcówkę -u?
Niepoprawne jest dopisywanie końcówek odmiany po cyfrach rzymskich lub arabskich, dlatego napisać trzeba w czasie 6 lat lub w czasie sześciu lat (zob. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, hasło LICZEBNIK).
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-03-18
Czy nazwa okrągły stół powinna być zapisywana w cudzysłowiu i z dużej litery?
W nazwie Okrągły Stół zapisać oba elementy mpżna zapisać wielką literą (i bez cudzysłowu) zgodnie ze zwyczajem językowym przyjętym dla tej nazwy przez Polaków i ze względów uczuciowych, jednak nazwy wydarzeń historycznych zwykle pisze się małą literą, co potwierdza Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego (reguła 105). Tenże słownik podaje (jako pierwszą) formę okrągły stół, a zapis za pomocą wielkich liter umieszcza na drugiej pozycji. Inna rzecz, że niczego nie zapisujemy !w cudzysłowiu, lecz w cudzysłowie, bo taka jest poprawna forma miejscownika wyrazu cudzysłów.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-03-16
Czy poprawny jest zapis w latach 70-tych? Chodzi mi o końcówkę -tych.
Zapis ten jest niepoprawny. Wyrażenia typu lata siedemdziesiąte zapisuje się w polszczyźnie albo całym wyrazem, np. w latach siedemdziesiątych, albo też cyframi bez końcówek. Najlepiej stosować zapis w latach 70., czyli za pomocą cyfr arabskich i koniecznie z kropką.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2004-02-25
Jaką literą należy pisać wyraz internet, niektóre źródła podają, że z małej litery w odniesieniu do sieci, natomiast w piśmiennictwie fachowym z zakresu informacji naukowej wyraz ten często pisany jest wielką literą dla oznaczenia rodzaju źródła informacji. Jednocześnie (niekonsekwentnie?) w tym piśmiennictwie stosuje się zasoby internetowe. Jest jakaś normalizująca reguła w tym zakresie?
Wielki słownik ortograficzny języka polskiego pod red. A. Markowskiego (Warszawa 1999) podaje dwie formy: pisany wielką literą Internet w znaczeniu ‘nazwa własna systemu’ (‘globalna sieć’) oraz pisany małą literą internet oznaczający ‘każdy system łączności komputerowej’. Napiszemy zatem małą literą, jeśli mamy na myśli rodzaj medium (jak prasa, radio, telewizja), ponieważ rzeczownik ten będzie wtedy nazwą pospolitą. Za taką pisownią opowiada się także w swym orzeczeniu Rada Języka Polskiego (www.rjp.pl). Odmiennego zdania jest prof. Janusz Bień z Uniwersytetu Warszawskiego, który w opinii sformułowanej dla Poradni Językowej PWN stwierdza: «Internet jest nazwą własną konkretnej globalnej sieci komputerowej. Jednym ze źródeł wątpliwości co do pisowni tego słowa jest fakt, że Internet ma strukturę hierarchiczną i w konsekwencji laikom może się wydawać, że istnieje wiele „internetów”. Drugą przyczyną wątpliwości jest utożsamianie Internetu z konkretnymi usługami dostępnymi w tej sieci, w szczególności z „wszechświatową pajęczyną”, czyli WWW, lub też z usługą zapewnienia dostępu do Internetu. Takie postrzeganie Internetu sprawia, że można spotkać się z pisownią analogiczną jak telefon, dalekopis itp., tj. małą literą, tendencja ta nie zasługuje jednak na poparcie». W opozycji do tej opinii pozostaje jednak niestety uzus językowy, co zauważa Mirosław Bańko (tamże) prowadzący wspomnianą Poradnię Językową: «Coraz więcej osób pisze jednak internet i wydaje się, że jest to proces nieodwracalny». W innym miejscu pisze on, że: «zwyczaj językowy to nie byle co - to potężny czynnik kształtujący nasze zachowania językowe. Wobec zwyczaju językowego musi ustąpić niejedna reguła gramatyczna i ortograficzna». Faktem jest, że we współczesnej polszczyźnie zaczyna dominować pisownia małą literą. Użytkownicy języka – a to oni kształtują uzus językowy – są przecież w znakomitej większości informatycznymi laikami, którzy – aby efektywnie korzystać z mediów – nie muszą być wcale świadomi ich technicznych uwarunkowań. Z tego też powodu widzą w Internecie kolejne medium. Jeśli zaś idzie o przymiotnik w wyrażeniu zasoby internetowe, to jest on zapisany najzupełniej poprawnie, ponieważ w języku polskim przymiotniki – nawet te utworzone od nazw własnych – piszemy małą literą (por. np. Polska, ale polski; Warszawa, ale warszawski).
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-07-03
Jak piszemy nie w różnych kontekstach np. (nie)palący są zdrowsi, on jest (nie)palący, bo zapomniał papierosów?
W obu tych przykładach użyto imiesłowu przymiotnikowego, z którym partykułę nie zasadniczo pisze się łącznie - o czym informuje reguła wprowadzona w 1997 roku przez Radę Języka Polskiego. Jednakże w odniesieniu do drugiego przykładu odpowiedź nie jest kategoryczna. Rzecz w tym, że ujednolicony (łączny) zapis każe przywołać kontekst pozwalający dopiero stwierdzić, czy mowa o osobie, która nie pali papierosów w ogóle (przykład pierwszy), czy też o osobie, która nie pali w danym momencie (przykład drugi). Imiesłów z 1. przykładu traktuje o cesze, a ściślej - osobie, która się tą cechą wyróżnia; innym razem może to być właściwość przedmiotu. Natomiast imiesłów z 2. przykładu łączy się z okolicznością, nietrwałym stanem, w którym ktoś się znalazł (lub coś się znalazło). Widać zatem, że tak samo brzmiący imiesłów ma często dwa znaczenia. Aby je rozróżnić, można zastosować zapis rozdzielny, tu w przykładzie drugim: nie palący, bo nie ma (akurat) papierosów. W takim właśnie kontekście, jeszcze przed wprowadzeniem zmiany, obligatoryjna była pisownia rozdzielna. Zapis taki jest w dalszym ciągu możliwy, jeśli decydujemy się na niego świadomie, tj. zależy nam na podkreśleniu czasownikowego znaczenia imiesłowu. Być może dlatego także w nowych tekstach spotkać można częściej zapis wierny poprzedniej regule. Trudno bowiem cenić wyżej uproszczenie zasady od świadomości językowej. By rozbudzić tę świadomość, warto sięgnąć po słowniki poprawnościowe wydane przed rokiem 1998, a następnie porównać ich zawartość z aktualnym zapisem (np. w Słowniku pisowni łącznej i rozdzielnej E. Polańskiego i A. Skudrzyk). A oto zestawione przykłady użycia imiesłowów przymiotnikowych, tyle że biernych, o wyraźnej różnicy semantycznej: niezrównany talent a nie zrównane / niezrównane podłoże, nieoceniona wartość a nie ocenione / nieocenione straty, niezbadany wszechświat a nie zbadany / niezbadany pacjent. Czasem trudno wskazać jednoznacznie na charakter bardziej przymiotnikowy lub bardziej czasownikowy imiesłowu. Na przykład wyżej omawiany niepalący w odniesieniu do ostrej potrawy: ‘niezbyt ostry’ czy ‘taki, który nie pali w gardle’? Charakter pisowni nie może natomiast determinować znaczenia innych części mowy, np. nie swój przedmiot sobie przywłaszczył, ale był dziś jakiś nieswój; można przyjąć, że jest to niejako uzasadnione, ale mówię to już nie jako początkujący; niejeden chciałby być teraz na twoim miejscu, ale zero razy jeden to nie jeden (lecz zero) , niemniej (synonim jednakże, mimo to), ale tyle: nie mniej, nie więcej, nie mieć ochoty, ale niemieć (aspekt niedokonany czasownika oniemieć).
Marcin Kluczny
Ortografia2007-07-02
Czy określenie niderlandzki Kościół reformowany piszemy dużymi czy małymi literami?
Wielkimi literami piszemy wielowyrazowe nazwy własne Kościoła oficjalnie zarejestrowane, np.: Polski Narodowy Kościół Katolicki, Rosyjski Kościół Prawosławny, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Katolicki, Kościół Rzymskokatolicki. Jeśli to nazwa oficjalna, to: Niderlandzki Kościół Reformowany. Jeżeli w skład nazwy odłamów wyznaniowych obok wyrazu Kościół wchodzą określenia dopełniające, zapisujemy je małą literą, np.: Kościół anglikański, Kościół prawosławny, Kościół zachodni.
Aldona Skudrzyk

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12