Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Odmiana2015-01-28
Jak należy poprawnie używać słowa tysiąc?
Liczebniki główne tysiąc, milion, miliard, bilion odmieniają się jak rzeczowniki.
Pełny zestaw form odmiany podaje m.in. „Wielki słownik języka polskiego” (www.wsjp.pl):

liczba pojedyncza

M. tysiąc
D. tysiąca
C. tysiącowi
B. tysiąc
N. tysiącem
Ms. tysiącu
W. tysiącu

liczba mnoga

M. tysiące
D. tysięcy
C. tysiącom
B. tysiące
N. tysiącami
Ms. tysiącach
W. tysiące

W zdaniu liczebniki takie wymagają, aby towarzyszący im rzeczownik przybrał formę dopełniacza. Moglibyśmy np. stwierdzić:

Tysiąc osób odwiedziło stronę naszej Poradni.

Gdy wymienione wyżej liczebniki występują w zdaniach liczbie mnogiej, przestają oznaczać wyłącznie ilość, lecz pełnią funkcję liczebników nieokreślonych o znaczeniu ‘dużo, mnóstwo, wiele’, np.:

Tysiące osób przeczytało nasze porady językowe.
Miliony bakterii codziennie atakują nasz organizm.


Jeśli tysiąc jest składnikiem liczebnika wielowyrazowego, wymaga odmiany przez przypadki, podobnie jak wszystkie elementy, które na ten liczebnik się składają. Powiemy więc np.:

Podziękowania wysłano do tysiąca ośmiuset trzydziestu pięciu uczestników akcji.

Bardziej szczegółowe informacje na temat tego zagadnienia zawiera „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. Andrzeja Markowskiego.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2015-01-28
Czy dopuszczalna jest forma o statule?
Jest to forma zdecydowanie niepoprawna, ponieważ w formie podstawowej nie ma ł, które mogłoby w przypadkach zależnych (czyli różnych od mianownika) wymieniać się na l, jak to się dzieje w takich choćby parach wyrazów, jak koło – kole, szkoła – szkole, zaczęły – zaczęli.
Oto poprawne formy odmiany rzeczownika statua:

liczba pojedyncza:

M. statua
D. statui
C. statui
B. statuę
N. statuą
Ms. statui
W. statuo!

liczba mnoga:

M. statuy
D. statui
C. statuom
B. statuy
N. statuami
Ms. statuach
W. statuy!

Formy odmiany trudniejszych wyrazów podaje „Słownik ortograficzny języka polskiego”, który jest dostępny także w internecie: http://sjp.pwn.pl/szukaj/statua.html.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2014-11-08
Jak trzeba pisać: Witaj Jan czy Witaj, Janie?
Potrzebna jest tu koniecznie forma wołacza, czyli Janie. Przed wołaczami natomiast w polszczyźnie stawia się przecinek, co nakazują stosowne reguły „Zasad pisowni polskiej”: http://sjp.pwn.pl/zasady/Wyrazy-i-wyrazenia-niebedace-czesciami-zdania;629809.html i
http://sjp.pwn.pl/zasady/Przecinek-po-wyrazach-wyrazajacych-okrzyk;629811.html.
Przypomnieć warto słynną piosenkę z analogiczną formą i kontekstem: Panie Janie, rano wstań :-).
Pozdrawiam
Katarzyna Wyrwas

Odmiana2014-11-08
Jak odróżnić i poprawnie wskazać dopełniacz lub biernik, gdy zbieżna jest forma fleksyjna, np. D. przyjaciela, B. przyjaciela?
W precyzyjnym określaniu przypadków może nam pomóc jedynie kontekst, czyli użycie danej formy w szerszej wypowiedzi. W konstrukcji nie mam przyjaciela o ten rzeczownik zapytamy kogo? czego?, czyli jest to dopełniacz. W konstrukcji widzę przyjaciela zadamy pytanie kogo? co?, spytamy więc o biernik. Bez kontekstu nie da się odróżnić form przypadków, które są synkretyczne, czyli zbieżne.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2014-10-13
Przeczytałem tłumaczenie piosenki Stinga „Fragile” i zastanowiło mnie słowo krusi. Czy jest w języku polskim taki wyraz?
Przymiotnik kruchy podobnie jak kilka innych analogicznie zakończonych (cichy, lichy, płochy, głuchy, suchy) w połączeniu z rzeczownikami rodzaju męskorzeczowego (kruche pergaminy), żeńskiego (kruche skały) czy nijakiego (kruche zdrowie) nie dają pretekstu do refleksji – do takich form jesteśmy wszak przyzwyczajeni, często je słyszymy. Akceptujemy także jako często używane formy męskoosobowe głusi i cisi. Inaczej jest jednak z męskoosobową liczbą mnogą od pozostałych wymienionych w nawiasie przymiotników: lisi, płosi, susi, krusi to formy rzadko używane, choć odnotowane w słownikach jako poprawne, podobnie jak duzi czy właśni (zob. np. „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza). Wśród przymiotników są takie, których w formach męskoosobowych nie używa się na co dzień, bo nie ma takiej potrzeby, ale gdy tylko potrzeba się pojawi, jak w przypadku tłumaczenia tekstu piosenki Stinga, mamy możliwość pełnego wykorzystania możliwości fleksyjnych naszego języka (w polskim tłumaczeniu „Gry o tron” George’a R.R. Martina pojawiają się Żelaźni Ludzie, ale nie używamy jak na razie form smaczni czy mączni). O takim zjawisku wspomina Mirosław Bańko w swych „Wykładach z polskiej fleksji” (Warszawa 2002, s. 29), podając przykład przymiotnika słomiany, który w rodzaju męskoosobowym w liczbie mnogiej występuje jedynie w związku frazeologicznym słomiani wdowcy, a w innych kontekstach nie łączy się z wyrazami oznaczającymi ludzi. Podobnie jest z kruchym – częściej mówimy o kruchości życia niż samego człowieka.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2014-10-10
Od jakiegoś czasu słyszymy, jak w reklamie Vanisha pani używa określenia na dworzu. Czy to poprawne? Każdy, z kim rozmawiam, mówi, że to go razi.
Połączenia (!)na dworzu, (!)po dworzu nie od dziś opisuje się jako niepoprawne. Już w „Słowniku poprawnej polszczyzny” wydanym w 1948 roku Stanisław Szober przestrzegał przed używaniem na dworzu, opinię tę podtrzymują także najnowsze publikacje poprawnościowe. Witold Doroszewski w poradniku „O kulturę słowa” (t. 2, s. 68–69) wyjaśniał, skąd się bierze ta błędna forma – ze skrzyżowania bliskich znaczeniowo wyrażeń na dworze i na podwórzu.
Forma cytowana w pytaniu jest uważana za regionalizm mazowiecki, bywa zatem akceptowana w kontaktach codziennych, w rozmowach potocznych na tym terenie Mazowsza, w komunikacji ogólnopolskiej jednak razi i wywołuje sprzeciw. Wykorzystanie w reklamie wypowiedzi z kontrowersyjną formą to oczywiście celowy zabieg, który ma zwrócić uwagę odbiorców, sprawić, że o tej reklamie będzie się mówić, dyskutować, bez względu na to, czy mówić z aprobatą, czy potępiać – wiemy wszak, że reklamodawca pragnie głównie rozgłosu.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2014-10-03
Moje pytanie dotyczy poprawnej odmiany słowa klaster. Niektórzy odmieniając ten obcego pochodzenia termin (ang. cluster), używają takich form, jak klastery, klastera itp. Ja opowiadam się za pełną analogią do słowa plaster. Czy mam rację? Wielu moich kolegów fizyków posługuje się klasterami, co mnie w porównaniu z plastrami ogromnie drażni.
Klaster pochodzi od angielskiego cluster ‘wiązka, grono, kiść’. Jest terminem w kilku dziedzinach wiedzy: w muzyce ‘wielodźwięk zbudowany z dźwięków znajdujących się blisko siebie w skali muzycznej, zagranych równocześnie lub rozłożonych w czasie, nawarstwiających się; stosowany we współczesnej muzyce instrumentalnej’, w informatyce ‘najmniejszy fragment dysku komputera’ lub ‘zespół komputerów połączonych tak, aby miały wspólny twardy dysk’, w ekonomii ‘skupisko powiązanych ze sobą firm działających na jakimś terenie’ oraz w fizyce ‘zespół atomów, cząsteczek lub jonów tworzących struktury przestrzenne’ (definicje z „Wielkiego słownika wyrazów obcych” pod red. M. Bańko). W medycynie stosuje się nazwę klasterowe bóle głowy (‘nawracające napady bólowe zlokalizowane wokół jednego z oczodołów’), istnieją także bomby klasterowe.
W znaczeniu muzycznym klaster odmienia się z zachowaniem głoski e (np. klastera, klasterowi, klastery itd.), w znaczeniu informatycznym użytkownicy języka odmieniają dwojako – z e lub bez niego. Osoby odmieniające klaster, klastera akcentują obcość tego słowa, zachowując we wszystkich formach skład głoskowy oryginalnego wyrazu cluster, posługiwanie się formami klaster, klastra świadczy natomiast o tym, że obcy wyraz uznawany jest za przyswojony na tyle, że przejmuje istniejącą w polszczyźnie oboczność e : Ø, czyli zawiera tzw. e ruchome.
Sądzę, że trzeba się pogodzić z tym, że na razie istnieją dwa warianty fleksyjne, i spokojnie poczekać na rozwój wypadków, ponieważ prawdopodobnie zwyciężą „oswojone”, spolszczone formy odmiany.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2014-03-23
Czy poprawnie jest mówić wyciąg go z domu na spacer?
To forma rozkazująca utworzona zdecydowanie niepoprawnie. Czasownik wyciągnąć powinien w trybie rozkazującym przyjąć postaci: wyciągnij, wyciągnijmy, wyciągnijcie. Na zamieszczonym rysunku przedstawiającym nieporozumienie autor dodatkowo wyśmiewa niepoprawną formę rodzaju męskiego w czasie przeszłym – pan powinien powiedzieć wyciągnąłem, a pani wyciągnęłam. Warto w razie wątpliwości sięgnąć choćby do słownika ortograficznego, który podaje również tego typu informacje, zob. np. „Wielki słownik ortograficzny” pod red. E. Polańskiego.
Wyciąg ma polszczyźnie kilka znaczeń, ale wszystkie odnoszą się do rzeczy, nie zaś czynności, są rzeczownikami, a nie czasownikami. Znaczenia te podaje m.in. „Uniwersalny słownik języka polskiego PWN” pod red. S. Dubisza: «skrótowy wypis z obszerniejszej treści, urywek, fragment wypisany z większej całości; skrót», «roztwór otrzymywany z substancji roślinnej lub organu zwierzęcego; ekstrakt», «urządzenie mechaniczne stosowane w ortopedii do naciągania (wydłużania) kończyny górnej lub dolnej, skróconej wskutek różnego rodzaju chorób albo wypadków», «urządzenie o ruchu okrężnym, przeznaczone do celów sportowych i turystycznych, w którym pasażerowie (narciarze, turyści) przewożeni są na wyższy poziom», «urządzenie wentylacyjne do odprowadzania wyziewów», «rodzaj dźwigu składającego się z silnika poruszającego po wyznaczonym torze platformę, kosz, kabinę itp.», «w laboratoriach chemicznych: oszklona, dobrze wentylowana szafa o odpowiedniej konstrukcji, połączona z instalacją wodną, gazową, elektryczną, kanalizacyjną, służąca do prac z substancjami łatwopalnymi, toksycznymi itp.; dygestorium»
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2014-03-23
Czy wyraz radio się odmienia?
W epoce początków radia, tworzenia się stacji nadawczych na ziemiach polskich zapożyczonego rzeczownika radio nie odmieniano, podobnie jak analogicznego studio. Z czasem jednak wyrazy te uległy przystosowaniu do polskiego systemu deklinacyjnego i zaczęto je odmieniać jak inne rzeczowniki rodzaju nijakiego – to zwykłe zjawisko dotyczące zapożyczeń. Dziś formy w radio, w studio wydawnictwa poprawnościowe uznają za rzadkie, a normą jest odmiana następująca:
D. radia, studia,
C. radiu, studiu,
B. radio, studio,
N. radiem, studiem,
Ms. (w) radiu, (w) studiu.

W liczbie mnogiej mamy formy:
M. radia, studia,
D. radiów, studiów,
C. radiom, studiom,
B. radia, studia,
N. radiami, studiami,
Ms. (w) radiach, (w) studiach.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2012-06-28
Dopiero siadłyśmy a już musimy wstać – czy w tym zdaniu poprawne jest użycie słowa siadłyśmy, czy też raczej należałoby użyć słowa usiadłyśmy? Czy w ogóle słowa siadł siadłam są poprawne i od jakiej bazy pochodzą?
Siadłyśmy, siadł oraz siadłam to formy fleksyjne czasownika siąść, a pierwsza z nich w przywołanym zdaniu jest użyta zupełnie poprawnie.
Katarzyna Mazur
Odmiana2012-06-27
Mam problem ze słowem bourbon. A konkretnie – z jego odmianą. Czy poprawna jest forma bourbona czy bourbonu? A może obie są poprawne?
Dopełniacz od rzeczownika, o który Pani pyta, ma postać bourbona. Dodam tylko, że wyraz ten możemy zapisać w polskiej ortografii także jako burbon.
Katarzyna Mazur
Odmiana2012-03-09
Jak powino się napisać w Studio Urody czy w Studiu Urody?
Obie formy będą dobre, zarówno ta z odmienionym (w) studiu, jak i z równą mianownikowi postacią (w) studio.
Katarzyna Mazur
Odmiana2012-02-20
Czy poprawne jest używanie słowa zaraportować – w trybie dokonanym: zaraportował?
Tak, jest to poprawnie utworzony czasownik.
Katarzyna Mazur
Odmiana2012-02-20
Podczas sporządzania wykazu wad blach powlekanych lakierem spotkałam się z określeniem: niepokrycia powłoką organiczną jako nazwą wady związanej z brakiem ciągłości lakieru na materiale (miejscowy brak lakieru). Bardzo proszę o informację, czy istnieje słowo niepokrycia rzeczownik, liczba mnoga, oraz czy można używać go do określenia wady (niepokrycia powłoką lakierniczą).
Rzeczownik niepokrycia istnieje i jest zupełnie zgodny z całym systemem języka polskiego. A nazwa wady jest zbudowana poprawnie, chociaż może nie brzmi najzgrabniej.
Katarzyna Mazur
Odmiana2012-02-20
Jak prawidłowo odmienić to zdanie? W (3, sanie) ... nie ma koców.
Zgodnie z normą wzorcową będzie w trojgu saniach nie ma koców. Ale niektóre wydawnictwa poprawnościowe na niższym poziomie normy akceptują też połączenie w trojgu sań.
Katarzyna Mazur
Odmiana2012-02-20
Czy jest rzeczownik taczka, czy tylko występuje on w liczbie mnogiej: taczki, tak, jak sanki czy nożyczki?
Rzeczownik taczka występuje w liczbie pojedynczej i właśnie taczka to mianownik tej liczby.
Katarzyna Mazur
Odmiana2012-01-17
Proszę o wskazanie i uzasadnienie poprawnej formy spośród: profili/profilów.
Obie formy są poprawne - wariantywność końcówki dopełniacza liczby mnogiej męskich rzeczowników jest nierzadkim zjawiskiem, jeśli rzeczownik ten kończy się na -l bądź -cz, -sz, -rz/-ż, np. profili/profilów, żurnali/żurnalów, koszy/koszów. Także niektóre rzeczowniki zakończone na -j mogą przybierać alternatywne końcówki, np. pokoi/pokojów.
Katarzyna Mazur
Odmiana2012-01-10
Mam wątpliwości odnośnie do tego, czy przed słowo informatykę wstawić zaimek czy . Czy fakt, że słowo informatyka jest zapożyczeniem, ma tu jakieś znaczenie.
To, czy wyraz jest obcego pochodzenia, czy rodzimy, nie ma znaczenia przy wyborze formy łączącego się z nim zaimka ta. W normie wzorcowej będziemy mieć tylko tę informatykę, w normie potocznej zaakceptujemy także tą informatykę.
Katarzyna Mazur
Odmiana2011-12-21
Czy w wypadku czarodzieja i czarodziejki liczbą mnogą może być czarodzieje?
Tak. Mianownik liczby mnogiej od rzeczownika czarodziej to właśnie czarodzieje i możemy tę formę stosować także w odniesieniu do grupy złożonej jednocześnie z czarodziejów płci męskiej i czarodziejów płci żeńskiej. Proszę też spojrzeć na podobny przykład – o nauczycielce i nauczycielu powiemy, że razem są nauczycielami (czyli że są to nauczyciele).
Katarzyna Mazur
Odmiana2011-12-13
Które wyrażenie jest poprawne: Rozpoznano wodniaka jądra czy rozpoznano wodniak jądra? Mianownik l. mnogiej to wodniaki jąder. Proszę o pomoc w naszym wewnątrzklinicznym sporze.
Niektóre nazwy chorób, w tym chorób nowotworowych, mają w języku polskim rodzaj męskożywotny, a to oznacza, że przyjmują w bierniku lp. taką samą formę, jaką mają w dopełniaczu tej liczby. Tak właśnie zachowywać się będzie wodniak – jego biernik (wymagany np. przez czasownik rozpoznać) jest równy dopełniaczowi i przyjmuje postać wodniaka (por. też np. chłoniak).
Katarzyna Mazur

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17