Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Znaczenie2015-03-04
Jak nazwać w skrócie córkę, córki brata mojego ojca, a jak nazwać też w skrócie syna, brata ojca mojej matki w takim sensie, jak na córkę brata swojej matki mówimy w skrócie kuzynka?
Nazwy członków rodziny nieraz przysparzają trudności, na co składają się m.in. same więzy rodzinne odznaczające się znacznym stopniem skomplikowania. Zauważmy wszak, że nazywamy naszych krewnych z uwagi na pierwszy (rodzice, dzieci), drugi (dziadkowie i wnuki), trzeci (pradziadkowie i prawnuki) oraz czwarty (prapradziadkowie i praprawnuki) stopień pokrewieństwa w linii prostej, ale jeszcze określamy drugi (rodzeństwo), trzeci (rodzeństwo naszych rodziców, czyli wujek, stryj czy ciotka, oraz dzieci brata i/lub siostry) oraz czwarty (dzieci wujka, stryja czy ciotki) stopień pokrewieństwa w linii bocznej. Do tego należy dodać szereg nazw dla pokrewieństwa zastępczego (np. macocha, ojczym) i pokrewieństwa przyrodniego (np. siostra przyrodnia). Nie zapominajmy również o nazwach stopni powinowactwa rodzinnego, choć ta grupa wyrazów prezentuje się już skromniej (powinowactwo w linii prostej występuje w pierwszym stopniu i obejmuje relację: teść, teściowa a zięć, synowa; w linii bocznej natomiast mamy powinowactwo drugiego i trzeciego stopnia, czyli np. stosunki między mną – mężem/żoną – a rodzeństwem mojego współmałżonka czy mną a współmałżonkami mojego rodzeństwa). Na kłopoty z nazwaniem członków naszej rodziny wpływ mają również zmiany kulturowe, które sprawiają, że współcześnie relacje utrzymuje się jedynie z najbliższą rodziną, a z dalszą spotykamy się okazjonalnie. To sprawia, że dziś nie używamy już wielu nazw stopni pokrewieństwa czy powinowactwa, stąd w obliczu pojawiających się problemów zwykle decydujemy się na słowa ogólne, nieprecyzujące relacji, takie jak: kuzyn, kuzynka czy szwagier, szwagierka.
Przejdźmy jednak do postawionego w pytaniu problemu, a nawet kilku problemów związanych z relacjami pokrewieństwa. Otóż jak nazwać córkę bądź córki brata mego ojca? Piętnastowieczne źródła podają, że jest to siostra stryjeczna (skoro brat ojca nazywany był stryjem, to jego córka była naszą siostrą stryjeczną). Z czasem rzadziej eksponowane rozróżnienie między słowami wuj (brat matki) – stryj (brat ojca) sprawiło, że zaczęto używać też nazwy siostra cioteczna na oznaczenie i siostry stryjecznej (córki brata ojca), i siostry wujecznej (córki brata matki), i stricte siostry ciotecznej (córki siostry matki/ojca). W XVIII wieku polszczyzna zapożyczyła nazwę kuzyn z języka francuskiego i od tego czasu chętnie się po nią sięga też w formie żeńskiej (kuzynka) dla nazwania opisywanej tu relacji
Z kolei kwestia dwu nazw męskich, o które Pan pyta, przedstawia się następująco: syn brata matki to wspomniany już wyżej brat wujeczny, choć dziś możemy się spotkać raczej z określeniem brat cioteczny, częściej z ogólnym – kuzyn. Natomiast dla brata ojca matki w polszczyźnie nie upowszechniło się jednowyrazowe określenie – będzie to brat dziadka.
Mam nadzieję, że odpowiedź choć trochę rozwiała Pana wątpliwości. Jeżeli tego typu zagadnienia są dla Pana szczególnie zajmujące, to polecam książkę Mieczysława Szymczaka pt. „Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w historii i dialektach języka polskiego” (Warszawa 1966). Jeśli natomiast w pytaniu zastosowano błędną interpunkcję i kwestia wątpliwa dotyczyła tak naprawdę nazw określających córkę córki brata mego ojca oraz syna brata ojca mojej matki, to spieszę z odpowiedzią, że tak precyzyjnych jednoelementowych nazw nie ma w języku polskim. Zatem są to: córka kuzynki (czy rzadziej: córka siostry ciotecznej) oraz kuzyn (syn brata dziadka) jako słowo używane w znaczeniu ‘członek dalszej rodziny’.
Joanna Przyklenk

Znaczenie2015-03-01
Czy np. w życiorysie można napisać: grałem solo ze stowarzyszenim orkiestry czy grałem solo z towarzyszeniem orkiestry?
Szanowny Panie,
prawdę o Pana muzycznych dokonaniach lepiej odda sformułowanie, że występował Pan jako solista z orkiestrą – i tu może zostać podana jej nazwa. Solo oznacza ‘samodzielnie, pojedynczo, na jeden instrument, głos’, nie można zatem grać solo z towarzyszeniem czegokolwiek. Pozostała jeszcze kwestia różnicy pomiędzy stowarzyszeniem a towarzyszeniem. Stowarzyszenie, jak podaje „Inny słownik języka polskiego PWN”, to ‘organizacja skupiająca ludzi mających ten sam zawód, wspólne cele lub zainteresowania’, towarzyszenie natomiast jest rzeczownikiem powstałym od czasownika towarzyszyć, oznaczającym ‘występować razem z czymś’. Można zatem powiedzieć, że grało się
z towarzyszeniem orkiestry, czyli przy jej akompaniamencie.
Łączę ukłony!
Ewa Biłas-Pleszak

Znaczenie2015-02-28
Czy użycie określenia poszkodowana w stosunku do osoby zamordowanej, jest poprawne?
W materiale, który opisuje sprawę zamordowanej kilka dni temu nastolatki w Gdańsku, pada przynajmniej dwukrotnie określenie poszkodowana:
http://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Policja-ujawnia-zdjecie-17-letniej-Agaty-n88119.html
.

We wskazanym przez Pana artykule użyto nie określenia poszkodowana, lecz pokrzywdzona, warto się jednak odnieść do obu nazw. W języku ogólnym poszkodowany to ‘osoba, która poniosła jakąś szkodę’, a pokrzywdzony to ‘osoba, której wyrządzono jakąś krzywdę’. Rzeczywiście, używanie tych wyrazów, gdy mowa o osobie zamordowanej, nieżyjącej, w języku ogólnym może się wydawać nielogiczne albo nawet niestosowne, nieadekwatne. Tymczasem oba wyrazy są też jednocześnie terminami prawnymi: określenia poszkodowany używa się w postępowaniu cywilnym, a terminu pokrzywdzony w postępowaniu karnym, także w odniesieniu do osób, które straciły życie wskutek przestępstwa (wtedy w imieniu osoby zmarłej występuje prokurator, w tej roli jako oskarżyciele posiłkowi mogą dodatkowo wystąpić mający status pokrzywdzonych żyjący członkowi rodziny osoby zmarłej). Wedle polskiego prawa karnego pokrzywdzonym jest każdy podmiot, którego dobro prawne zostało bezpośrednio dotknięte przestępstwem (za: T. Grzegorczyk, J. Tylman „Polskie postępowanie karne”, Warszawa 2005, s. 274). Część artykułu, w której widnieje określenie pokrzywdzona, jest przytoczeniem słów policjanta, który używa tego terminu w sensie prawnym, czyli w znaczeniu specjalistycznym, nie zaś ogólnym.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2015-02-18
Mamy spór ze znajomymi, jak jest poprawnie i co to znaczy zaparkować w szczycie budynku czy przy szczycie budynku?
Poprawna jest druga wersja – zaparkować przy szczycie budynku. Przyimek przy z miejscownikiem „tworzy wyrażenia określające miejsce w pobliżu tego, co nazywa przyłączany rzeczownik” („Słownik poprawnej polszczyzny” pod red. Andrzeja Markowskiego). Szczyt budynku to jego ściana szczytowa (węższa lub krótsza ściana elewacji lub ściana wypełniająca przestrzeń między połaciami w przypadku dachu dwuspadowego). Chodzi o zaparkowanie pojazdu niedaleko danej ściany szczytowej, dlatego użycie przyimka przy jest w tym miejscu jak najbardziej właściwe. Można wręcz dodać przekornie, że zaparkowanie w szczycie na pewno by się kierowcy nie podobało, bo oznaczałoby chyba poważniejszą kolizję.
Barbara Matuszczyk
Znaczenie2015-02-16
Jak wyjaśnić słowo zdrzadło?
Brak kontekstu uniemożliwia odpowiedź pewną. Podejrzewam, że chodzi tu o śląską nazwę lustra. Rzeczownik utworzony jest na bazie prasłowiańskiego czasownika *zьrěti ‘patrzeć’, tkwi on w wyrazach ujrzeć, zajrzeć, przyjrzeć się, źrenica. Nazwa narzędzia powinna mieć postać źrzadło (przyrostek -dło jest typowy dla nazw narzędzi, por. szydło od szyć, mydło od myć). Skąd głoska -d- w środku? Jest to spółgłoska wstawna, rozbijająca grupę spółgłoskową źrz, podobnie jak w zdradzić, pochodnym od zradzić ‘źle radzić’ (rozbita grupa zr).
Krystyna Kleszczowa
Znaczenie2015-02-16
Chciałbym się dowiedzieć, czy ludzie, którzy machają flagami w imprezach sportowych (np. na starcie w żużlu, wyścigach samochodowych) posiadają jakąś nazwę? Czy ta funkcja jakoś się nazywa?
Pozdrawiam, Łukasz
Zgodnie z informacjami, których dostarczają regulaminy różnych zawodów sportowych, osoby, które posługują się flagami podczas zawodów, to sędziowie. W zależności od pełnionej funkcji i dyscypliny sportowej różnią się nazwy dla konkretnych sędziów sportowych, np.:
a) w żużlu – komisarz techniczny, kierownik startu, sędzia chronometrażysta (mierzy czasy), kierownik parku maszyn (sprawdza motocykle przed startem);
b) w wyścigach rajdowych – sędzia główny, sędzia punktu kontroli czasu;
c) w wyścigach motocyklowych – sędzia techniczny, sędzia startu, sędzia mety, safety (odpowiedzialny za bezpieczeństwo na trasie przejazdu);
d) w wyścigach konnych – sędzia u celownika, sędzia u wagi.
Mniej oficjalne nazwy sędziów sportowych, które można spotkać na blogach i stronach internetowych poświęconych danej dyscyplinie sportowej, to starter oraz wirażowy, por.:
Flagą tą musi machać starter na prostej start/meta przed rozpoczęciem okrążenia rozgrzewającego przed wyścigiem (źródło: http://motosp.pl/motogp/co-to-jest-motogp-flagi-i-swiatla/2083).
Flagi wywieszane są przez wirażowych w różnych miejscach toru, a kierowcy za każdym razem muszą zwracać na nie uwagę (źródło: http://www.redbull.com/pl/pl/motorsports/motogp/stories).
Gdy wirażowy macha białą flagą, oznacza to, że zawodnicy mogą zmienić w boksie swoje motocykle (źródło: http://www.redbull.com/pl/pl/motorsports/motogp/stories).
Maria Zając, Kinga Knapik
Znaczenie2015-01-16
Przymiotnika twarzowy używa się do nazywania części twarzy (kości twarzowe, nerwy twarzowe) albo w stosunku do czegoś, w czym się ładnie wygląda, np. twarzowa fryzura, kapelusz. Spotkałam się jednak z użyciem przymiotnika twarzowy w odniesieniu do kosmetyków do twarzy: twarzowe mydło, krem itp. Czy takie użycie jest poprawne, czy należy jednak pozostać przy formie kosmetyki do twarzy?
W tym znaczeniu wyraz twarzowy nie jest używany poprawnie. Fakt, że spotkała się Pani z określeniem twarzowy w odniesieniu do kosmetyków do twarzy, świadczy natomiast o tym, że w polszczyźnie nasila się tendencja do skrótu. Ktoś chce uprościć sobie życie i zamiast dłuższej konstrukcji używa krótszej z przymiotnikiem twarzowy, który w sensie słowotwórczym jest przymiotnikiem tzw. relacyjnym, czyli wskazuje w sposób ogólny na stosunek jednej rzeczy do drugiej, nie precyzując tej zależności. W połączeniu krem do twarzy relację między obu składnikami precyzował przyimek do. Spotkałam się z podobnymi przykładami, jak choćby lody gałkowe zamiast lody na gałki, sklep nurkowy zamiast sklep dla nurków, przerwa kawowa zamiast na kawę.
Język zmienia się nieustannie, a konstrukcje, które dziś uznajemy za błędne, za niezgodne z zasadami gramatycznymi polszczyzny, a czasem nawet za nielogiczne, jeśli tylko są użyteczne, akceptowane przez społeczeństwo oraz wystarczająco często używane, wchodzą z czasem do systemu języka. Pisała o tym pięknie prof. Irena Bajerowa w artykule „Ci biedni językoznawcy, czyli o kłopotach z kulturą języka”:

[…] człowiek ustawicznie reguluje język, poprawia, dopasowuje do aktualnych potrzeb, usiłując zaspokoić dwie tendencje, walczące ze sobą i dające sprzeczne efekty: 1) mówić wyraziście, maksymalnie zrozumiale, 2) mówić krótko i zwięźle, aby nie znudzić rozmówcy i zanadto się nie zmęczyć. […] Język jest najbardziej demokratycznym tworem człowieka, gdyż całe społeczeństwo, mówiąc i pisząc, niejako głosuje za pewnymi formami i większością głosów wybiera te, które lepiej służą komunikacji społecznej. Językoznawca zaś próbuje domyślać się, które formy będą lepiej służyć.

Cały ten niezwykle interesujący artykuł dostępny jest tu: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.578610982186967.1073741825.433954093319324&type=3.

Pozdrawiam i dziękuję za kolejny przykład do mojej kolekcji!
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2014-11-08
Czy poprawny jest zwrot abdykować z tronu?
Wydaje mi się, że nie, podobnie jak wrócić z powrotem.
Ma Pani rację, to także pleonazm (podobnie jak cofnąć się do tyłu), czyli wyrażenie składające się z wyrazów to samo lub prawie to samo znaczących.
O wspomnianej przez Panią sytuacji można powiedzieć co najwyżej zrzec się tronu, co jest synonimiczne względem czasownika abdykować.
Katarzyna Wyrwas

Znaczenie2014-10-10
Jak powiedzieć poprawnie: zamienić czy wymienić drobne na banknoty? Zawsze mam mętlik w głowie, co powiedzieć. Czy obie formy są poprawne?
Owszem, można byłoby w tym kontekście użyć zarówno czasownika zamienić w znaczeniu «dać lub otrzymać coś w zamian za coś», jak i synonimicznego wymienić «dać komuś coś w zamian za coś innego, dokonać zamiany czegoś na coś innego». Czasowniki te mają jednak znaczenie ogólniejsze, mogą się zatem odnosić do różnych sytuacji, do wielu czynności, mamy w polszczyźnie natomiast specjalny czasownik, który służy WYŁĄCZNIE do nazywania czynności polegającej na zamianie większych banknotów lub monet na drobniejsze, o mniejszych nominałach – jest to czasownik rozmienić.
Wszystkie wymienione formy można znaleźć w każdym słowniku języka polskiego, np. tu: http://sjp.pwn.pl.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2014-04-02
Czy poprawne jest stwierdzenie trenuję psa? W słowniku PWN znalazłam informację, że trenować oznacza również ‘kierować rozwojem’. Chciałabym się jednak upewnić, czy nie popełniam błędu, używając takiego sformułowania.
Czasownik trenować może odnosić się do umiejętności (trenować koszykówkę), a także do wykonawców czynności, w tym przypadku ludzi lub zwierząt (trenować zawodników, trenować konie). „Wielki słownik języka polskiego” (www.wsjp.pl) definiuje trenowanie odnoszące się do wykonawców czynności jako ‘przygotowywanie ludzi lub zwierząt do osiągania jak najlepszych wyników w jakiejś dyscyplinie’. Słownik ten podaje także cytat pochodzący z „Tygodnika Ciechanowskiego” potwierdzający tę definicję: Niektóre z koni trenuje Joanna Księżuk, trener z licencją dżokeja. Wyrażenie trenować psa jest zatem bez wątpienia poprawne i może się nim Pani posługiwać.
Krystyna Kleszczowa

Znaczenie2014-03-31
Czy słowo strug oznacza także ‘wiór spod hebla’? Tak mawiano w moich stronach, ale nie znajduję odpowiedzi w dostępnych słownikach.
Faktycznie, słowniki języka polskiego nie notują wyrazu strug w znaczeniu ‘wiór’. Ale takie znaczenie mogło funkcjonować (nadal funkcjonuje?) jako regionalizm, bo dobrze wpisuje się w system słowotwórczy polszczyzny. Czasownik strugać mógł być podstawą na nazwy rezultatu czynności strugania, nie dziwi zatem, że „mawiano w moich stronach” strug, strugi ‘wióry’. Świadectwem reguły mogą być przykłady: obieraćobierki, okrawaćokrawki. Jednak w polskim języku ogólnym o produkcie ubocznym strugania mówimy: strużyny, strużki, wiórki.
Krystyna Kleszczowa

Znaczenie2014-03-23
Spotkałam się niedawno z pewnym problemem. Jaka jest różnica między słowami wzbroniony i zabroniony? Czy obie formy są poprawne?
Poprawne są obie formy. Definicje tych czasowników, które zamieszcza „Uniwersalny słownik języka polskiego”, pokazują, że między nimi nie ma różnicy znaczeniowej: zabronić oznacza «nie pozwolić komuś na coś, nie dać komuś zrobić czegoś; zakazać», a wzbronić znaczy «nie pozwolić na coś, zakazać czegoś». Przykłady zarówno ze słownika, jak i (a może przede wszystkim?) z życia wzięte, pokazują natomiast, że między oboma czasownikami istnieje różnica pragmatyczna, dotycząca użycia: w codziennych kontaktach międzyludzkich naturalny jest czasownik zabronić, a wzbronić, zwłaszcza w formie imiesłowu przymiotnikowego biernego wzbroniony, jest używany w urzędowej, oficjalnej odmianie języka, szczególnie na różnego rodzaju tablicach z zakazami. Słownik opatruje oczywiście czasownik wzbronić kwalifikatorem urzędowy, czyli wskazuje właśnie, że jest to wyraz nacechowany stylistycznie, przynależny do określonego stylu.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2012-06-28
Mam problem ze słowem azaliż. Szukałam w słowniku etymologicznym, jednak nie znalazłam tam satysfakcjonującej odpowiedzi. Czy mogłabym się dowiedzieć, co to słowo dziś znaczy i w jakich kontekstach można go używać?
Słowo azali (także w wariancie ze wzmocnioną partykułą ) używane jest dziś już tylko w tekstach o stylu podniosłym lub w stylizacji archaizującej, a znaczy ono po prostu ‘czy’ i może być używane właściwie w tych samych kontekstach, co spójnik czy. Zachęcam do zajrzenia tutaj.
Katarzyna Mazur
Znaczenie2011-12-20
Chciałbym się dowiedzieć, czy słowa pampers/pampersy i ich formy odmiany przekształciły się w nazwy rodzajowe? Zauważyłem, że powszechnie się je stosuje na określenie pieluch jednorazowych. Jaka jest opinia państwa?
Tak, słowo pampers (w liczbie mnogiej pampersy funkcjonuje jako nazwa gatunkowa i w znaczeniu ‘jednorazowe pieluszki’ jest notowana przez współczesne słowniki, przy czym niektóre opatrują ją kwalifikatorem potoczne (np. USJP), inne traktują jako wyraz neutralny (por. SJP PWN). Oczywiście wciąż można pisać mam pieluszki Pampers, gdzie Pampers to nazwa marki, ale już tylko założyłem dziecku pampersa (nie: *Pampersa).
Katarzyna Mazur
Znaczenie2011-12-13
Czy można użyć stwierdzenia uleżeć się w odniesieniu do włosów?
Na przykład Włosy muszą uleżeć się(gdy włosy są rozczochrane).
Czasownik uleżeć się jest notowany w takich znaczeniach:
„1. «o czymś składającym się z drobnych cząstek: utworzyć zbitą masę»
2. «o owocach: leżąc jakiś czas, zmięknąć, dojrzeć lub stać się zbyt dojrzałym»
3. pot. «o sprawach: ułożyć się pomyślnie, stać się mniej drażliwym, trudnym wskutek upływu czasu»” (cyt. za SJP PWN),
a zatem użycie go w odniesieniu do włosów nie jest użyciem typowym, może jednak być zaakceptowane jako żart, gra językowa.
Katarzyna Mazur
Znaczenie2011-11-06
Ostatnio w internetowych portalach poświęconych kulturze popularnej coraz częściej widzę słowo protagonista jako synonim słowa bohater (chodzi oczywiście o bohatera książki czy filmu, a nie sprawcę bohaterskich czynów). Przyznam, że razi mnie to w oczy :). Czy użycie w tym sensie słowa protagonista jest prawidłowe?
Znaczenie słowa protagonista nieco się w ostatnich czasach zmieniło. Najnowszy Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN podaje m.in. następującą definicję omawianego wyrazu, notowanego z kwalifikatorem książkowy: ‘najwybitniejszy aktor zespołu lub odtwórca głównej roli w sztuce albo filmie; także: główny bohater książki’. Drugie znaczenie ujęte jest natomiast w definicji ‘bojownik, człowiek walczący o coś’. Jednocześnie ten sam słownik uznaje za niepoprawne posługiwanie się słowem protagonista dla wyrażenia treści ‘człowiek popierający coś’.
Katarzyna Mazur
Znaczenie2011-10-22
Problem językowy dotyczy słowa branża, a konkretnie, czy można i należy to słowo stosować w opisie jakiejś części polskiej gospodarki. Na przykład w następującym zdaniu: Utrzymywaniu się zjawiska pracy nierejestrowanej i jej opłacalności dla klientów, inwestorów, pracodawców i pracowników sprzyja ponadto rozdrobniona struktura podmiotów i działalności gospodarczej w branży budowlanej.
Pytam dlatego, że spotkałem się z opinią, iż zgodnie z najnowszą „Polską klasyfikacją działalności” (dostępną tutaj), branże nie figurują już w polskiej gospodarce, która podzielona została na sekcje, a te na działy, grupy, klasy i podklasy. Z tego powodu zatem, w tekstach popularnonaukowych powinno się stosować wyłącznie słownictwo zgodne z tym dokumentem, natomiast używanie terminu branża budowlana czy też sektor budowlany jest nieprawidłowe.
Czy zgadzają się Państwo z taką argumentacją?
Słowo branża w znaczeniu ‘gałąź handlu lub wytwórczości’ (por. Uniwersalny słownik języka polskiego) może być nadal używane w języku ogólnym i w tekstach popularnonaukowych również. Do stosowania go w tekstach stricte naukowych trzeba w związku z nowymi ustaleniami terminologicznymi w polskim prawodawstwie podchodzić bardziej ostrożnie. Najlepiej podać w przypisie, co będzie w tekście rozumiane pod pojęciem branża, czyli po prostu przepisać jego słownikową definicję.
Katarzyna Mazur
Znaczenie2011-09-18
Płeć jest cechą (przymiotem), a nie rzeczą. Nazwy płci prawidłową polszczyzną nazywamy przymiotnikami, a nie rzeczownikami. Prawidłowymi wysłowieniami przymiotnikowymi będzie płeć żeńska i męska, a o osobnikach zwierzęcych samicza i samcza.
Rzeczownikami nazywamy rzeczy, a więc w tym przypadku same osobniki danej płci. O innych rzeczach (z wyjątkiem osobników) i działaniach jakąś cechą charakterystycznych dla danej płci wysławiamy się przymiotnikiem, np.: zachowania męskie, działania samicze, odzież męska. Czy tak?
W zasadzie Pani/Pana wywody są trafne, ale koniecznych jest kilka uściśleń.
Płcią nazywamy nie tylko cechę danego osobnika. Rzeczownik ten w drugim swoim znaczeniu odnosi się też do ogółu osobników o identycznych właściwościach (por. definicję w Uniwersalnym słowniku języka polskiego. Ponadto przymiotniki męski i żeński mogą być też stosowane nie tylko w kontekście nazw ludzi, ale także przy nazwach innych organizmów, w tym roślin i zwierząt (mówimy np. o kwiatach żeńskich i męskich).
Katarzyna Mazur
Znaczenie2011-08-30
Zastanawiam się nad użyciem słowa wiodący, które w znaczeniu ‘główny, czołowy’ jest uważane za kalkę z języka rosyjskiego, a tym samym niepoprawne. Stąd moje pytanie: w jakim znaczeniu należy używać wyrażenia wiodący, aby było ono poprawnie zastosowane?
Formy wiodący można użyć (jako imiesłowu czynnego od czasownika wieść) w następujących znaczeniach,
1. taki, który dokądś/gdzieś wiedzie, prowadzi, np. Ta droga wiedzie do sławy;
2. taki, który kogoś/coś prowadzi, np. Najlepszy jest przewodnik wiodący turystów ciekawymi szlakami;
3. taki, który czymś po czymś wiedzie, przesuwa, np. Wiódł palcem po mapie;
4. taki, który coś realizuje, np. To człowiek wiodący spokojne życie.
Formy wiodący w znaczeniach, które Pani przywołała, w ogóle nie traktuje się jako regularnego imiesłowu i faktycznie krytykuje się ją jako nieuprawniony rusycyzm.
Katarzyna Mazur
Znaczenie2011-08-28
Autorka jednego z redagowanych przeze mnie tekstów o ogrodach zarzuciła mi, że forma drzewko magnolii jest niepoprawna, twierdząc, że nie powiemy przecież np. drzewko dębu tylko dąb. Nie umiem znaleźć wytłumaczenia takiej formy, będę więc wdzięczna za wyjaśnienie, czy możemy powiedzieć drzewko magnolii, dębu itd.
Forma drzewko magnolii jest poprawna. A wyjaśnienie tego jest następujące: magnolia to wyraz wieloznaczny, czyli polisemiczny, który definiuje się nie tylko jako ‘konkretne drzewo o dużych, białych lub różowych kwiatach’, ale też ‘gatunek drzewa o dużych, białych lub różowych kwiatach’; i właśnie w tym drugim znaczeniu omawiane słowo zostało użyte w podanym wyrażeniu.
Dodam, że mamy w przypadku magnolii do czynienia z polisemią regularną, jak np. w parach wyrazów: człowiek ‘konkretna osoba’ i człowiek ‘gatunek’; samochód ‘pojazd mechaniczny’ i samochód ‘obrazek przedstawiający samochód’; talerz ‘naczynie’ i talerz ‘zawartość naczynia’; ten typ polisemii (czyli polisemia regularna) jako dość dobrze rozumiany przez użytkowników języka przeważnie nie jest odnotowywany w słownikach, bo powiększyłoby to dużo razy ich objętość.
Wracając do tematu, oczywiście jeśli autorka tekstu woli zamiast drzewo magnolii używać w tym samym znaczeniu słowa magnolia, to nie ma powodu, by zmieniać jej tę formę.
Katarzyna Mazur

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14