| Interpunkcja | 2011-02-26 |
| Jakiego znaku interpunkcyjnego (myślnika, łącznika, wielokropka, może jeszcze innego) należy użyć w zapisie tekstu mówionego, kiedy narrator przerywa wypowiedź w połowie wyrazu? Cały tekst winien wyglądać następująco: [do jednej z bliźniaczek, której mówca nie potrafi zidentyfikować] Kasiu... Znaczy: Basiu... Ach, wszystko jedno, co ty tu robisz?, gdy tymczasem wyartykułowano jedynie: Ka... Znaczy: Ba... Ach, wszystko jedno, co ty tu robisz?. Czy zapis urwanych wyrazów jest poprawny? | |
| Wielokropek powinien dobrze spełniać funkcję w takim przypadku. Joanna Przyklenk |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-02-26 |
| Chciałam zapytać o pisownię dopełniacza i celownika od imienia żeńskiego Nikola .Czy pisownia przez jedno i, czyli Nikoli jest poprawna? Na jakie źródło bądź zasadę można się powołać, uzasadniając? | |
| Imię żeńskie Nikola w dopełniaczu, celowniku oraz miejscowniku ma postać: Nikoli, w bierniku – Nikolę, w narzędniku – Nikolą, a w wołaczu – Nikolo lub Nikolu (za: J. Grzenia: Słownik imion. Warszawa 2004). Joanna Przyklenk |
|
| Składnia | 2011-02-26 |
| Mam pytanie, która wersja jest poprawna tj. w czy dla rozwoju, tj. znaczenie czynnika finansowego dla rozwoju technologii medycznych czy znaczenie czynnika finansowego w rozwoju technologii medycznych? |
|
| Rzeczownik znaczenie zwykle tworzy konstrukcje składniowe z przyimkiem dla: znaczenie (czegoś) dla kogoś/czegoś. Joanna Przyklenk |
|
| Ortografia | 2011-02-26 |
| Chodzi mi o poprawną pisownie skrótu SA (= spółka akcyjna za słownikiem ortograficznym). Wiele firm używa w pisowni znaków interpunkcyjnych (S.A., czasem także ze spacją). Czy taka pisownia, której nie ma w słowniku, jest poprawna? Czy wiele firm popełnia błąd w swojej nazwie? | |
| Skrót SA zaleca się pisać bez kropek, choć dopuszczalny jest również zapis S.A. (por. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN. Red. Andrzej Markowski. Warszawa 2002). Joanna Przyklenk |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-02-26 |
| Zwracam się z prośbą o rozstrzygnięcie wątpliwości dotyczącej odmiany nazwisk w zwrocie Państwu Dworak/om, Kuszka/om, Malik/om, Marzec/om, Pielorz/om, Smyk/om. | |
| Poprawna odmiana podanych nazwisk w celowniku (komu?) liczby mnogiej brzmi: Dworakom, Kuszkom, Malikom, Marcom, Pielorzom, Smykom. Joanna Przyklenk |
|
| Etymologia | 2011-02-26 |
| Skąd pochodzi słowo płacić? | |
| Czasownik płacić pochodzi od prasłowiańskiego wyrazu *platiti ‘dawać zapłatę za coś’, co wywodzi się z kolei z jeszcze dawniejszego ‘dawać kawałki płótna (spełniające funkcję środka płatniczego)’. Czasownik *platiti jest derywatem od rzeczownika *platъ, który oznaczał ‘kawał tkaniny, płótna’. Ów rozwój znaczeniowy związany jest używaniem przez dawnych Słowian kawałków płótna jako środka płatniczego. Od tego wywodzi się też piętnastowieczna już płaca – ‘opłata sądowa’, ‘kara pieniężna; odszkodowanie’, ‘danina, kontrybucja’ (por. Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 2005). Joanna Przyklenk |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-02-26 |
| Proszę uprzejmie o odpowiedź w nastepującej sprawie. Na Śląsku Cieszyńskim w okresie międzywojennym funkcjonowała gmina o nazwie Bąków-Rychułd. Jak prawidłowo należy odmieniać tę nazwę - do Bąkowa-Rychułdu czy Bąkowa-Rychułda? Proszę podać prawidłową odmianę. |
|
| Polecam formę: do Bąkowa-Rychułdu. Joanna Przyklenk |
|
| Etymologia | 2011-02-26 |
| Mam pytanie o pochodzenie słowa barwa. I czy wyraz farba ma z tą genezą coś wspólnego? | |
| Barwa występuje w języku polskim od XV stulecia w znaczeniu ‘kolor’. Jest to zapożyczenie ze średnio-wysoko-niemieckiego varwe – ‘farba, kolor’, które pochodzi z niemieckiego Farbe ‘farba; kolor, barwa’. Natomiast farba to nowsze zapożyczenie z niemieckiego Farbe. U podstaw obu zatem polskich leksemów – barwa i farba – był niemiecki źródłosłów (por. Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 2005). Joanna Przyklenk |
|
| Etymologia | 2011-02-26 |
| Interesuje mnie znaczenie i etymologia słów onegdaj i ongiś. Wydaje mi się, że kiedyś przeczytałem, choć już teraz nie mogę sobie przypomnieć gdzie, że poprawne znaczenie słowa onegdaj to przedwczoraj, a nie ongiś. Czy to prawda? Powiedziano mi też kiedyś, że onegdaj pochodzi od angielskiego one day. Choć to stwierdzenie wydaje mi się mocno naciągane, proszę o jego zweryfikowanie. | |
| Przysłówek onegdaj o zasięgu ogólnosłowiańskim od XVI stulecia oznacza ‘dawniej niż wczoraj, przedwczoraj’. Wywodzi się od prasłowiańskiej formy *onъgъda / *onъgъdy ‘w tamtym czasie, dawniej’, która została utworzona na postawie zaimka *onъ ‘ten dalszy, tamten’ i partykuły *-ъgъda / *-ъgъdy (por. gdy, kiedy, wtedy). Ongiś to wyraz powstały także na bazie prasłowiańskiej postaci *onъgъdy. W tym przypadku doszło do uproszczenia grupy spółgłoskowej: -ngd- przeszło w -ng-; i do wzmocnienia słowa partykułą -ś (por. Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 2005). Joanna Przyklenk |
|
| Znaczenie | 2011-02-26 |
| Chciałabym zapytać, co oznacza czasownik naskoczyć? Czy może on także mieć znaczenie wulgarne? | |
| Czasownik naskoczyć jest w polszczyźnie ogólnej używany głównie w dwóch znaczeniach: 1) ‘skacząc, uderzać, nacierać na kogoś lub coś’ (Walczące ptaki naskakiwały na siebie); 2) pot. ‘atakować kogoś słownie’. Dziś ów potoczny sens zmienia się i nabiera silnych znamion wulgarności. Coraz częściej bowiem omawiane słowo występuje zamiast całego zwrotu typu: (ktoś) może (komuś) (na chuja) skoczyć (naskoczyć) lub (ktoś) może (komuś) na wała (wał – ‘męski narząd płciowy; penis’) skoczyć (naskoczyć), tzn. ‘ktoś nie może nic zrobić, zaszkodzić komuś w żaden sposób’, np.: – Unikaj kłopotów. – Możesz mi skoczyć; Może mi skoczyć na wała (za: Maciej Czeszewski: Słownik polszczyzny potocznej. Warszawa 2008). Joanna Przyklenk |
|
| Słowotwórstwo | 2011-02-26 |
| Mam problem z określeniem jednowyrazowym mieszkańca Arktyki. Mieszkaniec Azji - to Azjata, mieszkaniec Europy - Europejczyk, a mieszkaniec Arktyki - to? | |
| Od nazwy miejscowej Arktyka nie tworzy się nazw mieszkańców. Joanna Przyklenk |
|
| Poprawność komunikacyjna | 2011-02-26 |
| Czy wyrażenie serdecznie polecam jest poprawne? Wątpliwości wzbudziła moja młodsza siostra, która znalazła ów problematyczny epitet w opisie jednej z aukcji Allegro. Skoro można powiedzieć gorąco/naprawdę polecam, to chyba podane przeze mnie wyrażenie również jest zgodne i logiczne. | |
| Tak, wyrażenie serdecznie polecam można uznać za poprawne. Serdecznie znaczy bowiem nie tylko ‘z wielką sympatią, szczerze i z życzliwością’, ale także ‘bardzo, naprawdę’. Joanna Przyklenk |
|
| Odmiana | 2011-02-26 |
| Proszę o odpowiedź, jak forma poprawna postrzeganie przez przedszkolaków czy przez przedszkolaki. | |
| Forma przedszkolaków będzie odnosiła się tylko do chłopców, przedszkolacy bowiem to chłopcy chodzący do przedszkola (w bierniku – kogo? co? – przedszkolaków). Jeżeli jednak chce Pani w stwierdzeniu postrzeganie przez przedszkolaki wskazać na ogół przedszkolaków (czyli i na dziewczynki, i na chłopców), to wówczas należy użyć formy przez przedszkolaki. Joanna Przyklenk |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-02-26 |
| Czy nazwiska żeńskie: Dziurka, Hebda należy odmieniać? | |
| Tak, te nazwiska odmieniają się tak, jak rzeczowniki zakończone na –a typu wdowa, dziurka, bieda, czyli: D. Dziurki, Hebdy; C. i Ms. Dziurce, Hebdzie; B. Dziurkę, Hebdę; N. Dziurką, Hebdą. Joanna Przyklenk |
|
| Składnia | 2011-02-26 |
| Odzyskano 504 książki czy 504 książek? | |
| Odzyskano pięćset cztery książki, a nie odzyskano pięciuset czterech książek. Joanna Przyklenk |
|
| Znaczenie | 2011-02-26 |
| Jakiś czas temu powszechne stało się określenie senior w znaczeniu człowiek stary. Ze słowników etymologicznych dowiedziałam się, że senior ma bardzo bogatą historię, ale zastanawiam się, kiedy i dlaczego zaczęto stosować go w obecnym, eufemistycznym przecież, kontekście. Mam wrażenie, że senior używany jest zwykle, kiedy mowa o starości aktywnej np. o uniwersytetach trzeciego wieku. Czy językoznawcy analizowali już to najnowsze zastosowanie określenia senior i jaki ewentualnie był wynik takiego badania? | |
| Wyraz senior jest latynizmem, czyli zapożyczeniem z języka łacińskiego (łac. senior ‘starszy’ stopień wyższy od senex ‘stary’ (zob. W. Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa 2007)). We współczesnej polszczyźnie funkcjonuje on w znaczeniach: 1) książk. a) ‘najstarszy wiekiem członek rodziny, rodu (ojciec, brat)’ (Senior rodu), b) ‘najstarszy wiekiem lub latami pracy członek jakiegoś zespołu, jakiejś społeczności’ (Senior polskich literatów, Senior zawodu nauczycielskiego), 2) sport. ‘zawodnik w wieku odpowiednim do uprawiania danej dyscypliny sportu, zwykle mający ukończone 19 lat’ (Zawody seniorów), 3) hist. a) ‘w Polsce dzielnicowej: najstarszy z Piastów, któremu podlegali książęta poszczególnych dzielnic’, b) ‘w prawie lennym: feudał sprawujący opiekę nad zależnym od niego wasalem’ (zob. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). Przytoczone definicje pokazują, że słownik ten nie notuje znaczenia wyrazu senior jako eufemizmu dla ‘człowiek stary’. Również A. Dąbrowska w publikacjach Eufemizmy współczesnego języka polskiego (Wrocław 1993) oraz Słownik eufemizmów polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie (Warszawa 2009) nie wymienia wśród eufemizmów dotyczących wieku człowieka wyrazu senior. Badaczka zwraca uwagę, że unikanie mówienia wprost o starości jest charakterystyczne dla społeczeństw o wysokim poziomie cywilizacyjnym, w których przeciętna długość życia jest stosunkowo duża. Panujący w wielu współczesnych społeczeństwach kult młodości powoduje, że o wieku się nie mówi, albo mówi w sposób łagodny. To „odmładzanie” starości odbywa się za pomocą różnych środków językowych (A. Dąbrowska: Eufemizmy…, s. 137-138). Na pewno użycie nazw senior i seniorka, podobnie jak eufemizmów typu osoba niemłoda / nie pierwszej młodości / starsza / dojrzała pozwala uniknąć negatywnych konotacji związanych ze starością. W tym sensie wyrazy senior i seniorka są nazwami zastępczymi, wzbudzającymi pozytywne (lub neutralne) skojarzenia, dla rodzimych nazw starzec i staruszka, stary / stara (o osobie) (por. dom starców i dom seniora). Określenie senior funkcjonuje jako element m.in. wyrażeń klub seniora, bal seniora, edukacja seniorów związanych z różnymi formami aktywności ludzi starszych. Trudno jednak jednoznacznie określić, od kiedy nazwa senior używana jest w polszczyźnie w tym znaczeniu. Nie w każdym wypadku określenie senior odnosi się również do starości aktywnej, o czym świadczy chociażby tytuł książki Jolanty Twardowskiej-Rajewskiej Senior w domu – opieka długoterminowa nad niesprawnym seniorem (Warszawa 2007). Barbara Mitrenga |
|
| Interpunkcja | 2011-02-26 |
| Czy można zastosować przecinek przed słowem informuję w konstrukcji Nawiązując do otrzymanej korespondencji, informuję, że...? | |
| Zdecydowanie trzeba stosować przecinki w powyższej konstrukcji. Imiesłowy przysłówkowe współczesne (zakończone na -ąc) i uprzednie (zakończone na -wszy, -łszy) zawsze oddziela się przecinkami. Monika Wosnitzka |
|
| Interpunkcja | 2011-02-26 |
| Czy podając klientowi adres e-mail, na jaki może skierować zapytanie, można zastosować dwukropek (np. W razie dalszych pytań, proszę o przesłanie wiadomości na adres: info@info.pl) czy powinno być bez dwukropka przed adresem? | |
| Niestety większość użytkowników języka polskiego uważa, że powinno się stawiać dwukropek przed podaniem adresu e-maila, numeru telefonu itp. Jedynym usprawiedliwieniem takiego myślenia jest chęć zwrócenia czyjejś uwagi na swoje dane, ale pamiętajmy, że taki zapis jest nie najlepszy. Zdanie poprawne: W razie dalszych pytań, proszę o przesłanie wiadomości na adres info@info.pl. Monika Wosnitzka |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-02-26 |
| Proszę o podanie liczby mnogiej do nazwiska Szwaja, np. mamy zaszczyt zaprosić Sz.P. Annę i Piotra Szwajów czy Szwaję? | |
| W liczbie mnogiej mamy do czynienia z następującą odmianą: Szwajowie, nie ma Szwajów, ze Szwajami, zapraszamy Szwajów, idziemy ze Szwajami i rozmawiamy o Szwajach. Joanna Przyklenk |
|
| Wymowa | 2011-02-26 |
| Chodzi mi o akcentowanie. Jak wiemy, czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej mają końcówki typu -ę itp. Ja robię, Ja kupię, Ja wam dziękuję. Jednak wszędzie, w mowie potocznej nie słyszy się takiego akcentowania. Wszyscy mówią zrobie, kupie i tak dalej, również w telewizji. Jak zatem poprawnie powinno się fonetycznie wymawiać te samogłoski? Byłbym rad, gdybyście mnie oświecili. Co jest prawdą, co nie? |
|
| Prawidłowa wymowa nosówki [–ę] na końcu wyrazu charakteryzuje się osłabioną nazalizacją (nosowością). W związku z tym zwykle tej nosowości nie słychać i zamiast wygłosowego zapisanego [–ę] mamy w mowie [–e]. Za prawidłowe uznamy zatem sytuacje, w których idę wymawiane jest jak [ide] / [ide + słaba nosowość], a plotę jak [plote] / [plote + słaba nosowość]. Za hiperpoprawne (nazbyt poprawne), czyli niemieszczące się w normie uznaje się natomiast nazbyt staranne artykułowanie nosowości [–ę] na końcu wyrazu, czyli wymowa typu [idę], [plotę] uchodzi za niepoprawną. Sytuacja ta nie dotyczy nosówki [–ą] na końcu wyrazu, której nosowość należy artykułować, tzn., że nie można dopuszczać do sytuacji, kiedy wygłosowe –ą w piśmie zamieni się nam na [–o] w mowie. Joanna Przyklenk |
|