Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Znaczenie2019-12-07
Co to jest peseloza?
Możemy się domyślić, że nazwa pochodzi od skrótowca PESEL, czyli Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności – system zawierający dane ewidencyjne stałych mieszkańców Polski, ale w drugim, bardziej szczegółowym znaczeniu jest to numer ewidencyjny wpisywany do dowodu osobistego, w którym jest ukryta nasza data urodzenia. Do tej właśnie informacji odnosi się nazwa peseloza, której próżno szukać w słownikach. Dlatego przeszukałam internet. Na stronie http://twojarownowaga.pl znalazłam taki opis: Peseloza […] to jednostka chorobowa, która objawia się tym, że człowiek zaczyna uważać, że jest już na coś za stary. Przestaje mu się chcieć. Zmieniać, odkrywać, zdobywać, cieszyć, jeździć, biegać, chodzić. […] jednostce dotkniętej peselozą nie chce się już prawie nic. „W tym wieku? Daj spokój, jeszcze się połamię!”.
Nazwa jest utworzona za pomocą przyrostka -oza na wzór nazw chorób, np. mukowiscydoza, mononukleoza, psychoza, borelioza, skolioza, lecz peseloza to nie choroba z punktu widzenia nauk medycznych – to słowo jest potoczne. Wiele podobnych określeń znajdziemy w internecie, w tym szczególnie na stronie Obserwatorium Językowego UW, skąd pochodzą poniższe definicje. Wymieńmy kilka nowych słów: szyldoza «nadmierne, nieprzemyślane i niegustowne wypełnianie przestrzeni miejskiej szyldami reklamowymi, bilbordami»; słupkoza «przesadne wykorzystywanie słupków do zagradzania miejsc z zakazem parkowania, utrudniając ruch wszystkim użytkownikom drogi, w tym niepełnosprawnym i pieszym»; pikseloza «kolorowe kwadraty w obrazie cyfrowym spowodowane zbyt niską jego rozdzielczością lub zakłóceniami transmisji; czasem stosowane celowo w celu ukrycia twarzy na zdjęciu», a nawet celebrytoza «dążenie do zyskania lub zwiększenia swojej popularności przez częste pokazywanie się w mediach i zachowywanie się w sposób właściwy celebrytom». Mówi się – także potocznie – że od niedawna na uczelniach panuje punktoza. Słowo to można zdefiniować jako «skupianie się przy ocenie osiągnięć naukowych głównie na zdobytych punktach». Już tych kilka przykładów pokazuje, że społeczeństwo najwyraźniej czuje potrzebę nazwania (a przez ironiczny sens – również skomentowania) negatywnie ocenianych czy szkodliwych stanów rzeczy, działań, zachowań.
Katarzyna Wyrwas

PS. Audycji na temat peselozy można posłuchać na stronie katowickiego Radia eM: https://www.radioem.pl/att/6020125.03-12-2019-Co-to-jest-peseloza.
.
Znaczenie2019-04-30
Czy sformułowanie używane przez Huberta Urbańskiego na końcu Milionerów bądźcie państwo z nami wtedy, a konkretnie użycie w nim słowa wtedy, jest poprawne?
Wtedy to zaimek przysłowny wskazujący, który odsyła do pewnego czasu w przeszłości lub przyszłości, dlatego myślę, że zdanie jest akceptowalne, o ile tylko widzowie wiedzą, o jaki czas chodzi, co zapewne wynika z kontekstu.

Znaczenie2017-12-28
Interesuje mnie, czy połączenie wyrazów „portrety fajumskie” jest używane frazeologicznie? Czy jest to tylko i wyłącznie określenie naukowe? Z góry dziękuję za pomoc.
Portrety fajumskie to pojęcie z dziedziny historii sztuki. Używa się również form portrety z Fajum oraz portrety mumiowe. Są to portrety sepulkralne powstałe w I–III wieku na zhellenizowanych terenach głównie Fajum, a także Górnego Egiptu, z których większość była wykonywana jeszcze za życia modeli po to, aby mogły zawisnąć w domach rodzinnych. Nie jest to jednak związek frazeologiczny, ponieważ nie spełnia warunku definicyjnego frazeologizmu. Jak podaje „Słownik języka polskiego PWN”, związek frazeologiczny to ‘ustabilizowane w danym języku połączenie wyrazów, którego znaczenie nie wynika ze znaczeń tych wyrazów’.
Martyna Skrobisz

Znaczenie2017-12-27
Czy słowo kondycja można stosować swobodnie w odniesieniu do rzeczy martwych? Ostatnio w ogłoszeniu przeczytałem o „samochodzie w doskonałej kondycji” i dyskutowałem o tym z kolegą, bo jak dla mnie to słowo albo w ogóle nie pasuje do rzeczy.
„Internetowy Słownik Języka Polskiego PWN” (https://sjp.pwn.pl) podaje trzy znaczenia rzeczownika kondycja: 1) ‘stan fizyczny organizmu’, 2) ‘ogólny stan czegoś’ oraz 3) ‘czyjaś sytuacja życiowa’. A zatem w doskonałej (lub też nie) kondycji może być nie tylko człowiek, ale również przedmiot, jak np. samochód z przywołanego ogłoszenia.
Dawid Milewski

Znaczenie2017-01-21
Dzień dobry, szlag mnie trafia gdy za każdym razem widzę na Facebooku, że ktoś transmituje wideo na żywo. Zawsze uczono mnie, że transmisja zawsze jest na żywo, a później jest już tylko retransmisja. Proszę o informację czy w przypadku transmisji w internecie możemy mówić o transmisji wideo na żywo, czy może jest to błąd tłumaczeniu?
Słownik języka polskiego PWN podaje następujące definicje słowa transmisja: 1. ‘bezpośrednia relacja z jakichś wydarzeń, przekazywana przez telewizję lub radio; też: przekazywanie takiej relacji’ oraz 2. ‘przesyłanie na odległość dźwięków, obrazów lub innych sygnałów za pośrednictwem fal elektromagnetycznych’.
Mówiąc, że ktoś coś transmituje, powinniśmy zatem mieć na myśli to, iż ktoś nadaje przekaz z jakiegoś miejsca do telewizji, radia bądź Internetu w czasie rzeczywistym, czyli na żywo. Pozwala nam to sądzić, że wyrażenie transmitować wideo na żywo ma charakter pleonazmu, tzn. takiej konstrukcji, w której pewne wyrazy powielają część znaczenia innych. W tym wypadku sens, jaki niesie wyrażenie przyimkowe na żywo, zawiera się już w znaczeniu czasownika transmitować.
Co zaś tyczy się słowa retransmisja, według słownika PWN oznacza ono ‘transmisję przez stację radiofoniczną audycji lub sygnałów nadanych przez inną stację’. Należałoby więc unikać używania tego rzeczownika w odniesieniu do udostępnionej w Internecie (bądź innym medium), zakończonej już transmisji – w takiej sytuacji wzorcowo powiedzielibyśmy o jej zapisie. A zatem kiedy mówię, że oglądam transmisję, to znaczy, że przekaz odbywa się w tej chwili, jeśli natomiast oglądam go później, to mam do czynienia z zapisem tej transmisji.
Dawid Milewski

Znaczenie2016-06-07
Mam pytanie dotyczące użycia słów ekologiczny, ekologicznie. Czy użycie w połączeniu i znaczeniu ekologicznie wobec klienta może być stosowane? Znaczeniem miałoby być, że uczciwie wobec klienta. Tak jak ekologicznie wobec środowiska, czyli ochrona środowiska, tu byłaby ochrona klienta (warunki oferty bardzo korzystne dla klienta).
Rzeczownik ekologia, którego jednym ze znaczeń (i wcale nie pierwotnym) jest ‘ruch społeczny propagujący ochronę środowiska, odbudowę zniszczonego przez człowieka krajobrazu naturalnego oraz styl życia zgodny z naturą’, a także pochodzący od niego przymiotnik ekologiczny w znaczeniu ‘związany z ochroną środowiska, zachowaniem jego równowagi oraz ze stylem życia zgodnym z naturą’, nie powinny – moim zdaniem – być nadużywane ani też – jak w cytowanym przypadku – używane niezgodnie ze swym ugruntowanym znaczeniem, umieszczane jako składnik w połączeniach o charakterze metaforycznym, które do języka nie wnoszą niczego konstruktywnego, a jedynie pewien zamęt pojęciowy. Nie widzę powodu, dla którego mielibyśmy zniekształcać znaczenie przymiotnika ekologiczny, aby wyrazić to, co doskonale oddają inne, czytelne znaczeniowo przymiotniki, jak wymienione w pytaniu uczciwy, korzystny, sprawiedliwy, chroniący i inne.

Znaczenie2016-05-21
Zdarzyło mi się niedawno użyć słowa przeewaluować w kontekście poglądów (przeewaluować poglądy). Jednakże nie byłem do końca pewien istnienia takiego słowa i sprawdziłem w Internecie – okazuje się, że takowego nie ma, podobnie jak przewaluować oraz rewaluować. Czy istnieje zatem jakieś słowo pochodzące od ewaluować mające pożądane przeze mnie znaczenie?
Ewaluacja to ‘ustalanie wartości i ceny czegoś; ocenianie, oszacowanie’ („Wielki słownik poprawnej polszczyzny” pod red. Andrzeja Markowskiego). W „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” pod red. Stanisława Dubisza wyraz ten opatrzony jest kwalifikatorem ekonomiczny i raczej w takim sensie należy rozumieć jego znaczenie. Słowo rewaluować notowane jest m.in. w „Innym słowniku języka polskiego” pod red. Mirosława Bańki oraz w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego”. W drugim z wymienionych podaje się jeszcze wyraz zrewaluować, ale jego znaczenia są zbieżne z wyjaśnieniami dla słowa rewaluować. W obu słownikach na pierwszym miejscu rewaluowanie definiuje się jako podwyższenie wartości waluty. W drugim znaczeniu rewaluować oznacza ‘podnosić wartość czegoś, przywrócić, przywracać wartość czegoś’ („Uniwersalny słownik języka polskiego”). Drugie znaczenie oznaczone jest kwalifikatorami książkowe oraz przenośne. W „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny” termin rewaluacja odnosi się tylko i wyłącznie do wzrostu siły waluty. Podane słowa nie są zatem zbyt fortunne w przytoczonym kontekście (rewaluować poglądy). Słowo przeewaluować można uzasadnić słowotwórczo: przedrostek prze- jest w języku polskim stosowany m.in. do określenia czynności, którą wykonujemy na nowo (np. przedrukować, przemalować, przebudować, por. „Słownik języka polskiego” pod red. Elżbiety Sobol, „Inny słownik języka polskiego”). W żadnym z dotychczas wymienionych słowników wyraz przeewaluować jednak nie figuruje, dlatego należy ostrożnie podejść do kwestii, czy taka forma istnieje. Zamiast obco brzmiących derywatów wyrazu ewaluacja można użyć takich słów, jak np. przewartościować lub zrewidować. Przewartościować to ‘nadać czemuś inną wartość, doszukać się w czymś innych wartości, ocenić coś na nowo’ („Uniwersalny słownik języka polskiego”). Z kolei zrewidować to ‘poddać rewizji (ponownej ocenie, krytyce) dotychczasowe poglądy, poprzednie postanowienia’ („Słownik języka polskiego”).
Barbara Matuszczyk

Znaczenie2016-05-19
Czy mógłbym prosić o weryfikację, która wersja zdania jest poprawna?
1. Tegoroczny projekt w przedszkolu specjalnym będzie pierwszym, jaki realizujemy w ramach nowej perspektywy finansowej.
2. Tegoroczny projekt w przedszkolu specjalnym będzie pierwszym, który realizujemy w ramach nowej perspektywy finansowej.
Jak podaje „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza, jaki to zaimek przymiotny względny, który przyłącza do nadrzędnego rzeczownika zdanie rozwijające określające cechę charakteryzowanego obiektu, często w sposób porównawczy. Słownik podaje m.in. takie przykłady: W mieście była powódź, jakiej nie pamiętało starsze pokolenie. To najpiękniejsze widoki, jakie przyrodnikowi może ofiarować świat zwierząt. Widać wyraźnie, że zastąpienie zaimka jaki zaimkiem który zmienia sens pierwszego zdania, ponieważ przesuwa akcent ze znaczenia ‘to była wielka powódź, dawniej takiej nie było’ na ‘starsze pokolenie nie pamięta powodzi, która była w mieście’.
Który to zaimek przymiotny względny przyłączający do nadrzędnego rzeczownika lub zaimka osobowego zdanie charakteryzujące określony i już zidentyfikowany obiekt. Wskazany wcześniej słownik podaje m.in. przykłady: Włóż tę koszulę, którą ci kupiłam na imieniny. Nawet ona, która nigdy nie występowała przeciwko niemu, tym razem przyłączyła się do protestu. Ci, którzy nie chcieli tańczyć, wzięli udział w kuligu. Jak widać, w wymienionych kontekstach nie powinno się zamieniać który na jaki. W „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny” pod red. A. Markowskiego podano zasadę, którą należy się kierować w razie wątpliwości opisanych przez Pana: „[…] jeżeli w poprzedzającym kontekście można użyć zaimka ten, następuje po nim zaimek który. Np.: Wybraliśmy tego kandydata, który (nie: jaki) znał najwięcej języków. Chciałbyś chyba ten model drukarki, który (nie: jaki) widziałeś na targach. Jeżeli w zdaniu nadrzędnym może wystąpić zaimek taki — następuje po nim zaimek jaki. Np.: […] Były tu takie warunki, jakie (nie: które) miałam w dzieciństwie”. Słownik podaje też przykład: Wybrała taką melodię, jaką (nie: którą) matka bardzo lubiła. Jeśli zdanie to zawierałoby zaimek ten, sytuacja byłaby inna: Wybrała melodię, którą (nie: jaką) matka bardzo lubiła.
W podanych przez Pana zdaniach można użyć każdego z zaimków, nie są to konteksty szczególnie nacechowane. Liczebnik porządkowy pierwszy można zastąpić zarówno zaimkiem który, jak i jaki, bo należy do tych, które mają odmianę przymiotnikową. Doradzałabym jednak użycie który, bo za pomocą tego właśnie zaimka pytamy o liczebniki porządkowe.

Znaczenie2016-05-04
Jaka jest równica między wyrazami prowadzić i kierować? Czy w jednym wypadku możemy powiedzieć wyłącznie prowadzić, a w innym wyłącznie kierować?
„Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN” podaje 5 znaczeń czasownika kierować i aż 7 czasownika prowadzić. Ze względu na tę różnorodność znaczeniową nie zawsze wymienione słowa mogą być stosowane wymiennie. Czasowniki te są tożsame w pełni jedynie w jednym znaczeniu: ‘prowadzić pojazd, sterować urządzeniem’, np. prowadzi samochód, kieruje samochodem.
Niekiedy występują w zbliżonych znaczeniach: 1) ‘wskazywać drogę’, 2) ‘zarządzać’, 3) ‘być przyczyną czegoś’, jednak w ich obrębie nie mogą być swobodnie wymieniane. Jest to związane z detalami różnicującymi poszczególne znaczenia pary wyrazów kierowaćprowadzić: 1) ‘wytyczać komuś kierunek w przestrzeni lub działaniu’ – ‘zmierzać wraz z kimś, wskazując drogę’, np. Portier kierował gości do auli (= portier nie szedł z ludźmi). Portier prowadził gości do auli (= portier szedł z ludźmi). W kolejnym przypadku: 2) ‘zarządzać, przewodniczyć, rządzić’ – ‘zarządzać, kierować jakąś działalnością, zajmować się czymś’, np. kierował badaniami, prowadził badania. Trzecie znaczenie dotyczy czasownika wyłącznie w 3. osobie: 3) ‘powodować kimś, czymś, być przyczyną czegoś’ – ‘w odniesieniu do czynności: być przyczyną czegoś’, np. Tomkiem kierowała litość. Palenie prowadzi do rozwoju różnych chorób. W tych obszarach znaczeniowych wybór określonego czasownika zmienia sens zdań.
Czasownik kierować może także występować w znaczeniu ‘powodować kształcenie się kogoś w konkretnym zawodzie’, jednak ma ono charakter przestarzały, por. Anzelm kieruje się na kupca, czy tam na przedsiębiorcę. Słyszałem, że któryś z pańskich kolegów na aktora się kieruje? („Słownik języka polskiego”, red. W. Doroszewski).
Czasownik prowadzić ma jeszcze trzy znaczenia: 1) ‘wykonywać, realizować, kontynuować coś’, 2) wyłącznie w 3. osobie ‘być przejściem do czegoś, być skierowanym do czegoś’ oraz 3) ‘przodować w jakiejś klasyfikacji, zwyciężać, mieć nad kimś przewagę’. A zatem mimo pozornego podobieństwa czasowniki te w większości kontekstów nie mogą występować jako synonimy.
Katarzyna Krulicka

Znaczenie2016-04-16
Czy poprawne jest słowo odkłamać?
Czasownik odkłamać — odkłamywać jest poprawny, notowany w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” pod red. Stanisława Dubisza z kwalifikatorem książkowy, jego znaczenie to: «pozbawić (pozbawiać) coś elementów kłamstwa, sprostować (prostować) zafałszowane fakty, wydarzenia, interpretacje». Można więc np. odkłamywać losy bohaterów, przeszłość, obiegową opinię. Wyraz ten notowany był wcześniej w powojennym „Słowniku języka polskiego” pod red. Witolda Doroszewskiego z definicją «pozbawić elementów kłamstwa, oczyścić z nagromadzonych (tradycyjnie) kłamstw; odwołać kłamstwo» (na ilustracji, zob. też http://doroszewski.pwn.pl/haslo/odk%C5%82ama%C4%87). W starszych słownikach nie ma odkłamać, można jedynie znaleźć ślad tego czasownika w „Słowniku języka polskiego” Samuela Bogumiła Lindego z początków XIX wieku, co ciekawe – w całkiem innym niż dziś znaczeniu: «wzajemnie kogo łżyć».

Znaczenie2016-03-25
Dzień dobry, czy poprawne jest użycie wyrazu wygłosiła w zdaniu Kolejną prezentację wygłosiła Pani...? Serdecznie dziękuję.
W zdaniu tym razi połączenie wyrazów dwóch pól znaczeniowych – jeden odnosi się do zmysłu słuchu, drugi do wzroku. Wygłaszać można odczyt, przemówienie, wykład; prezentacja to ‘wystawienie czegoś na widok publiczny; demonstracja, prezentowanie, zaprezentowanie, pokaz’, np. Odbyła się prezentacja nowego modelu śmigłowca (podaję definicję i przykład za „Uniwersalnym słownikiem języka polskiego” pod red. S. Dubisza). Jak mówić o sytuacji, gdy mamy do czynienia jednocześnie z przekazem słuchowym i wzrokowym? Z taką sytuacją mamy np. do czynienia w zdaniach typu Dokonano prezentacji nowego kolegi – ktoś mówi o koledze, którego widzimy. Ale proszę zauważyć, że przy prezentacji pojawia się czasownik dokonać, ma on treść ogólną, mieszczącą oba kody – wzrokowy i słuchowy.
Jak mówić o praktyce wykładu wspomaganego prezentacją? Można by tu użyć czasowników: przedstawić, pokazać, zademonstrować, zatem takich, które są w stanie „ogarnąć” swym znaczeniem dwie czynności – wykładu oraz pokazu. W zdaniu z pytania najlepiej zastąpić czasownik wygłosić czasownikiem przedstawić.

Znaczenie2016-03-22
Mam czworo dzieci: córka 5 lat, syn 4 lata, syn 3 lata i córka 2 lata. Czy przedstawiając córkę 2-letnią, powinienem powiedzieć najmłodsza córka czy młodsza córka? Moim zdaniem młodsza, bo są tylko dwie córki, ale znajomi twierdzą, że najmłodsza też jest poprawna. A co Wy sądzicie?
Młodszym jest się od kogoś, mamy tu wiec do czynienia z sytuacją porównywania dwóch osób. Forma najmłodszy odnosi się do najmniej leciwej osoby w zbiorze składającym się z co najmniej trzech osób: 1) osoby najstarszej z grupy, 2) osoby w wieku pośrednim, czyli młodszej od najstarszej i starszej od najmłodszej oraz 3) osoby najmłodszej z grupy. W polszczyźnie mamy przymiotnik średni występujący w znaczeniu «znajdujący się pośrodku między małym a dużym; także: pośredni pod względem miary, objętości, ilości, siły, wielkości itp.» (można powiedzieć np. być średnim dzieckiem w rodzeństwie, średni syn).
Jeśli ma Pan dwie córki, to jedna jest starsza, a druga młodsza. Jeśli mówilibyśmy o wszystkich Pana dzieciach, to wymienilibyśmy najstarsze dziecko, młodsze dzieci, najmłodsze dziecko. Sądzę, że określenie najmłodsza córka jest nieprecyzyjne, bo sugeruje, że ma Pan co najmniej trzy córki. Oczywiście znajomi, którzy znają liczebność Pana potomstwa, nie będą wprowadzani w błąd, bo zrozumieją, że mamy na myśli sens ‘najmłodsza z rodzeństwa’. Warto jednak mieć na uwadze, że do odczytania takiego właśnie sensu potrzebna jest wiedza pozajęzykowa, znajomość na stopie prywatnej.

Znaczenie2016-03-22
Która forma jest poprawna: pierogi z serem i z grzybami czy pierogi z serem i grzybami. Czy jest jakaś różnica?
Pewna różnica jest. Można uznać, że połączenie pierogi z serem i grzybami oznacza pierogi wypełnione mieszaniną dwóch wymienionych składników, a pierogi z serem i z grzybami to dwa rodzaje pierogów – jedne z nich zawierają ser, a drugie grzyby. Gramatycznie obie wymienione w pytaniu konstrukcje są poprawne. Kulinarnie pewnie także możliwe jest połączenie sera i grzybów, o czym świadczą liczne przepisy łatwo dostępne na stronach internetowych.

Znaczenie2016-03-22
Czy zdanie gąbka wsiąka wodę jest prawidłowe?
Zdanie to nie jest poprawne. Woda może wsiąkać w gąbkę, a gąbka może wodą nasiąkać lub wodę pochłaniać, wchłaniać, albo też – jeśli użyjemy terminu z dziedziny chemii i fizyki – absorbować.
Wsiąkać to czasownik, za pomocą którego mówimy o cieczach: « przenikać w głąb czegoś, wsączając się lub nasączając coś», np. Woda wsiąkła w ziemię. Atrament wsiąka w papier. Wchłonąć to fizyczne lub fizjologiczne określenie dotyczące ciała stałego lub tkanki: «wessać coś, nie pozostawiając nic na zewnątrz; resorbować»: Bibuła wchłonęła atrament. Sucha ziemia wchłania wilgoć z powietrza. Treść pokarmowa jest wchłaniana przez ścianki jelita. Podobne znaczenie ma czasownik pochłonąć – «wciągnąć w siebie, wessać do wnętrza; wchłonąć». Absorbować w chemii i fizyce oznacza «wchłaniać, pochłaniać, np. gazy, ciecze, promieniowanie».

Znaczenie2016-03-22
Co znaczy słowo mitromania?
W polszczyźnie nie ma takiego słowa. Być może nastąpiła pomyłka i chodzi o mitomanię, czyli określenie z dziedziny medycyny i psychologii: «chorobliwa skłonność do zmyślania i opowiadania nieprawdziwych, fantastycznych historii, zwłaszcza o sobie» („Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza).
Na stronach internetowych widnieje forma z pytania, lecz jest to pisana wielką literą nazwa własna – Mitromania jest nazwą jaskini na włoskiej wyspie Capri (Grotta di Matromania lub Mitromania, Matrimonio, zob. artykuł z Wikipedii).

Znaczenie2016-03-22
Jak powiedzieć poprawnie o osobie, która zaczęła udzielać się w polityce?
W polszczyźnie nie znajdziemy odrębnego leksemu na nazwanie osoby, która dopiero zaczęła udzielać się w polityce, musimy sięgnąć do określeń ogólniejszych, odnoszących się do zajmowania się daną dziedziną od niedawna: np. ktoś początkujący, świeżo upieczony, amator, nowicjusz, adept, mówimy też, że ktoś stawia [w jakiejś dziedzinie] pierwsze kroki, w pewnych okolicznościach także debiutuje, rozpoczyna karierę. To, które z określeń zastosujemy zależy od sytuacji użycia języka, a także od indywidualnego wyczucia stylu i inwencji. Najbezpieczniej taką osobę nazwać po prostu początkującym politykiem. W tekście o charakterze publicystycznym, można sobie pozwolić na politycznego nowicjusza czy adepta polityki. Warto zwrócić uwagę na wartościujący charakter wielu podobnych określeń: amator, laik, ktoś niewprawny, żółtodziób.

Znaczenie2016-03-22
Chciałbym zapytać, czy robi to sam znaczy samo co robi to samodzielnie.
Sam to zaimek przymiotny odnoszony do osoby wykonującej pewną czynność i wskazujący, że nie ma żadnych innych osób, które wykonywałyby tę czynność razem z tą osobą. Wyraz ten jest używany w znaczeniu ‘samodzielnie, osobiście, bez pomocy’. W zdaniu odnosi się do podmiotu jako samodzielnego wykonawcy czynności, np.: Zawsze sprzątam w domu sam. Musisz sam zdecydować, czy przyjąć tę ofertę. Marysia już sama wiąże sznurówki. Pralka sama pobiera wodę.

Znaczenie2016-03-10
Czy słowa bynajmniej można używać zamiennie ze słowem nie? Przykład (czy te zdania oznaczają to samo?): — Posprzątałeś pokój? — Nie! oraz — Posprzątałeś pokój? — Bynajmniej!
Można. Wedle słownika bynajmniej to partykuła przecząca (podobnie jak nie), za pomocą której mówiący wyraża wolę odrzucenia komunikowanego sądu. Partykuła ta może tworzyć odrębne wypowiedzenie, które jest uzależnione od poprzedzającego kontekstu. „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza podaje przykłady:
– Czy to już wszystko? – Bynajmniej.
– Czy chcesz, żeby on wrócił? – Bynajmniej.

Warto wiedzieć, że bynajmniej w tego typu kontekstach może współwystępować z partykułą nie, np.:
– Cieszył się z jej wypadku?
– Nie, bynajmniej. Nie jest taki podły
(przykład za USJP).
– Czyż świadek ma żal do oskarżonych? – naciskał mecenas.
– Bynajmniej. W wielu wypadkach czuję wdzięczność
(przykład za „Wielkim słownikiem języka polskiego: http://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=29698&ind=0&w_szukaj=bynajmniej).
Internetowy słownik języka polskiego dostępny na stronach Wydawnictwa PWN (http://sjp.pwn.pl/sjp/bynajmniej-II;3033179.html) definiuje bynajmniej jako wykrzyknik będący przeczącą odpowiedzią na pytanie i podaje przykład:
– Czy to wszystko?
– Bynajmniej.

W innego typu wypowiedzeniach partykuła bynajmniej jest używana wraz z partykułą nie i oznacza ‘wcale, zupełnie’. Oto przykłady z USJP:
Tobie bynajmniej tego nie doradzam.
Nie jest to problem bynajmniej prosty.
Poczucie taktu nie było bynajmniej nieważną jego cechą.
Nie chciał od niego bynajmniej pieniędzy.
Pisał na maszynie szybko, ale bynajmniej nie z wprawą zawodowej maszynistki.
Z tego nie wynika bynajmniej, że umywamy ręce od tej sprawy.

Używając tej partykuły, dobrze jest mieć na uwadze, że jest to słowo książkowe, co oznacza, że występuje w tekstach literackich, oficjalnych, raczej niepotocznych i z tego powodu może nie być powszechnie znane i rozumiane. Fakt ten potwierdza choćby to, że wprowadzane coraz częściej do wypowiedzi potocznych bynajmniej bywa używane w niewłaściwym kontekście, niewłaściwym znaczeniu ‘przynajmniej’, o czym pisano już w naszej poradni.

Znaczenie2016-03-04
Dzień dobry, proszę o odpowiedź na pytanie o znaczenie wyrażenia podjąć uchwałę. Czy oznacza ono sam proces decyzyjny nad uchwałą, nie przesądzający o tym, czy zostanie ona przegłosowana „na tak” lub „na nie”, czy też oznacza, że uchwała o określonej treści zostanie na pewno przyjęta. Czy ze zdania: Rada Nadzorcza, na wniosek Zarządu, podejmuje uchwałę o ich (dłużników) wykluczeniu ze Spółdzielni w trybie określonym w par. 19 Statutu wynika, że Rada Nadzorcza musi wykluczyć (podjąć uchwałę o wykluczeniu) dłużnika na wniosek Zarządu, czy też na wniosek Zarządu będzie się dopiero nad tym zastanawiać.
Uchwałę można podjąć, powziąć lub przyjąć, a także przegłosować. Podjęcie, przyjęcie, powzięcie, przegłosowanie uchwały oznacza, że coś zostaje uchwalone, czyli postanowione, jako że uchwała to ‘oficjalna decyzja podejmowana przez jakieś gremium w drodze głosowania’ (zob. „Wielki słownik języka Polskiego PAN”: http://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=24134&ind=0&w_szukaj=uchwa%C5%82a). W wymienionych związkach wyrazowych idzie zatem o decyzję „na tak”, ponieważ decyzja „na nie” określana jest konstrukcją odrzucić uchwałę.
Cytowane zdanie pochodzi – jak widać – ze statutu, czyli dokumentu zawierającego zbiór przepisów, które określają strukturę, zadania, sposób działania i cele instytucji lub organizacji. Jest więc statut zbiorem możliwości, możliwych, przewidzianych działań, jakie są podejmowane we wskazanych w dokumencie sytuacjach. Statut może określać m.in. liczbę członków zarządu, prawa i obowiązki członków organizacji, kompetencje i zakres działania organów instytucji (zob. np. Statut Stowarzyszenia Przyjaciół Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego „Via Linguae”). Regulacje te wyrażane są w formie czasowników w czasie teraźniejszym (składa się, kieruje, konstytuuje się, odbywają się, podejmuje, zapadają, wybiera, stanowią, ustala, prowadzi, wymaga, określa i in.), np. Zarząd kieruje całokształtem działalności Stowarzyszenia, wykonuje uchwały Walnego Zebrania Członków oraz zalecenia Komisji Rewizyjnej, reprezentuje stowarzyszenie na zewnątrz i ponosi odpowiedzialność przed Walnym Zebraniem Członków; Majątek Stowarzyszenia stanowią ruchomości i fundusze. Możliwe sytuacje opisywane są także przy użyciu form czasownika modalnego móc z bezokolicznikiem, np. Komisja Rewizyjna może uzupełnić swój skład o nowych członków w trybie kooptacji, jeśli jej skład uległ zmniejszeniu w czasie trwania kadencji. W trybie tym można powołać nie więcej niż 1/3 liczby członków Komisji Rewizyjnej, a zachowania konieczne za pomocą form czasownika powinien, np. Składki członkowskie (roczne) powinny być wpłacane w całości do końca pierwszego kwartału każdego roku.
Jak wynika z powyższego, Rada Nadzorcza zgodnie ze statutem ma prawo podejmować uchwały proponowane przez Zarząd, choć pewnie może je również odrzucić. Czasownik podejmuje określa kompetencje Rady, lecz nie ostateczne decyzje, które są wynikiem głosowania tego gremium.

Znaczenie2016-02-29
Czy można powiedzieć, że Leonardo Di Caprio jest zwycięzcą Oskara?
Po polsku nagrodę się zdobywa, a nagrodzony jest zdobywcą nagrody, tu: zdobywcą Oskara.
Jak podaje „Wielki słownik języka polskiego PAN”, zwyciężyć to ‘osiągnąć pomyślny wynik w jakiejś walce bądź rywalizacji’ (http://wsjp.pl/index.php?id_hasla=9207&id_znaczenia=4905386&l=28&ind=0). Po polsku zwyciężyć można nadal np.: nieprzyjaciół, przeciwników, rywali, wrogów; czyjąś armię, czyjeś wojska, lecz nie !zwyciężyć nagrodę
Zwycięzca to ten, kto zwycięża, a zatem można być zwycięzcą bitwy, wojny; festiwalu, imprezy, kampanii (prezydenckiej, wyborczej), konkursu, plebiscytu, programu, przeglądu, wyborów, wystawy; biegu, dwumeczu, etapu, finału, klasyfikacji (drużynowej, generalnej), konfrontacji, konkurencji, maratonu, meczu, olimpiady, pojedynku, rajdu, regat, rozgrywek, sprintu, turnieju, wyścigu, zawodów; igrzysk olimpijskich, Mistrzostw Europy, Polski, Pucharu Europy, Świata, Wimbledonu; aukcji, przetargu; eliminacji, grup, półfinałów (to połączenia cytowane również za „Wielkim słownikiem…”: http://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=27680&ind=0&w_szukaj=zwyci%C4%99zca). W tym sensie nie można być !zwycięzcą Oskara, ponieważ Oskar nie był przeciwnikiem w walce.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14