| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-25 |
| Czy można utworzyć przymiotnik od słowa Toronto (miasto w Kanadzie)? Spotkałem się z przymiotnikiem torontoński, ale wydaje mi się on niepoprawny. | |
| Nie ma powodu, by dyskwalifikować ten przymiotnik, skoro został poprawnie utworzony, a ponadto spotyka się go w praktyce językowej, zwłaszcza w nazwie Uniwersytet Torontoński (jest też czasopismo „Tygodnik Torontoński”). Jan Grzenia |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-22 |
| Jeśli mąż ma na nazwisko Zielony, to czy dopuszczalną formą nazwiska jego żony jest także forma Zielony? Czy też poprawną formą tego nazwiska jest tylko forma Zielona? | |
| Formy nazwisk zależą nie tylko od gramatyki, ale też od tradycji, a czasem również od woli ich nosicieli. Tradycyjnie nazwiska, które mają postać przymiotników pospolitych (np. Ciepły, Ufny, a także Zielony), odmieniały się według paradygmatu przymiotnikowego, czyli przez przypadki, liczby i rodzaje. A zatem w ujęciu tradycyjnym żona pana o nazwisku Ciepły nosi nazwisko Ciepła, a pana o nazwisku Zielony analogicznie Zielona. Obecnie jednak przeważa w polszczyźnie tendencja do ograniczania odmiany nazwisk żeńskich tylko do rodzaju męskiego. Coraz częściej kobiety noszące nazwiska pochodzące od zwykłych przymiotników wybierają formę nazwiska w rodzaju męskim, np. pani Ciepły, pani Ufny, pani Zielony. W Nowym słowniku poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego wyraźnie zaznacza się także, że jeśli wybrano nazwisko żeńskie w rodzaju męskim, to wtedy pozostaje ono nieodmienne (M. Zielony, D. Zielony, C. Zielony itd.). Należy zatem zawsze razem z nazwiskiem w formie męskiej używać odmienionego imienia lub słowa identyfikującego płeć, np. wyrazu pani. Katarzyna Sujkowska-Sobisz |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-20 |
| Jest miasto Nisko, ale powiat niżański. Skąd się wziął ten przymiotnik? Tłumaczenie, że kiedyś Nisko nazywało się Niżsko, nie przekonuje mnie, bowiem nigdzie nie spotkałem się z taką nazwą, chociaż tu mieszkam. | |
| Nazwy własne, podobnie jak wyrazy pospolite, w ciągu wielu wieków istnienia w polszczyźnie podlegać mogły różnym zmianom, dlatego też wyrazy prasłowiańskie oraz staropolskie mogą się w znacznym stopniu różnić od form, których używamy dzisiaj. Warszawa była w XVI wieku Warszewą i Warszową, Łódź zastąpiła wcześniejszą wersję Łodzia, dzisiejszy florysta był na początku XX wieku flerystą, żona była w czasach prasłowiańskich żeną, ojciec w dobie staropolskiej był oćcem, matka zaś macią albo maciorą. Zmiany te tłumaczą badacze etymologii i historii języka. Chociaż nazwa Nisko w XV wieku miała postać Niski, a później bywała zapisywana także jako Nysko lub Nyssko (u Jana Długosza), źródła słownikowe wcale nie twierdzą, że współczesne Nisko było niegdyś Niżskiem! Jak informują słowniki etymologiczne nazw geograficznych (S. Rospond Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, K. Rymut Nazwy miast Polski, M. Malec Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski), nazwa ta pochodzi od przymiotnika, który w języku prasłowiańskim miał formę *nizъkъ i znaczenie ‘niski’. Kiedy zatem rdzeń tego przymiotnika połączono z przyrostkiem *-ьsko, powstała nazwa, która pierwotnie brzmiała Nizsko i oznaczała ‘miejsce położone w dole, w dolinie, na nizinie’. W nazwie tej doszło następnie do uproszczenia trudnej do wymówienia grupy spółgłoskowej zs, którą zastąpił jeden dźwięk s. Katarzyna Wyrwas Przymiotnik od nazwy miejscowej Nisko powinien mieć formę niski (jak gdański od Gdańsk). Problem w tym, że jest on identyczny z innym, często używanym przymiotnikiem. Problem można rozwiązać, dodając jakiś element łączący temat słowotwórczy z przyrostkiem, np. według wzoru Radomsko – radomszczański. Tym sposobem możemy otrzymać formę *niszczański, niestety znowu problematyczną. W rezultacie utworzono przymiotnik niżański, ponieważ głoska s może wymieniać się na ż (por. np. wysoki – wyż, wąski – węższy). Jan Grzenia |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-18 |
| Jeżeli nazwa miejscowości brzmi Żabno, to czy gazeta powinna nosić nazwę „Gazeta Żabieńska” czy „Gazeta Żabnieńska”? | |
| Przymiotnik od nazwy Żabno brzmi żabieński, a zatem „Gazeta Żabieńska” (zob. Jan Grzenia Słownik nazw własnych). Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-16 |
| Czy mieszkańcy Ghany, to Ghanijczycy, Ghańczycy, czy też jeszcze ktoś inny? Jak tworzy się od tego państwa przymiotnik: ghański, ghanijski, ghaniejski? | |
| Mieszkaniec Ghany to Ghańczyk (rzadko Ghanin), mieszkankę tego państwa nazywa się po polsku Ghanką (rzadko Ghanijką), jako parę wspólnie nazywa ich rzeczownik Ghańczycy. Przymiotnik ma formę ghański (por. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, Jan Grzenia Słownik nazw własnych). Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-16 |
| Jak odmienia się nazwiska takie jak Mickiewicz i czy w ogóle się je odmienia? | |
| Zacznijmy od tego, że w polszczyźnie odmieniają się niemal wszytskie nazwiska. Odmienność ich uzależniona jest od tego, czy potrafimy dane nazwisko dopasować do jakiegokolwiek wzorca odmiany. Nazwiska takie jak Mickiewicz należą do grupy nazwisk o odmianie męskiej. Oto odpowiednie formy: lp. M. Mickiewicz, D. Mickiewicza, C. Mickiewiczowi, B. Mickiewicza, N. Mickiewiczem, Ms. Mickiewiczu, W. Mickiewiczu!; lm. M. Mickiewiczowie, D. Mickiewiczów, C. Mickiewiczom, B. Mickiewiczów, N. Mickiewiczami, Ms. Mickiewiczach, W. Mickiewiczowie! Nazwisko to (jak zresztą wszystkie nazwiska o męskim typie odmiany) pozostaje w formie nieodmienionej jedynie wtedy, kiedy nosi je kobieta, np. M. Maria Mickiewicz, D. Marii Mickiewicz, C. Marii Mickiewicz, B. Marię Mickiewicz, N. Marią Mickiewicz, Ms. Marii Mickiewicz, W. Mario Mickiewicz! Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-08 |
| Mam pytanie związane z odmiana nazwy miejscowości. Chodzi o Walce. Jest to miejscowość położona w powiecie krapkowickim. Od lat w języku potocznym oraz w publikacjach lokalnych i stronach internetowych używana jest forma z Walec w wyrażeniach przyjechałem do Walec albo pochodzę z Walec. Ostatnio pewien znajomy zwrócił mi uwagę, gdy użyłem tej właśnie odmiany, i stwierdził, że powinno się używać formy z Walców. Która forma jest prawidłowa, a może obie? | |
| Rozbieżność między lokalną a ogólnopolską formą odmiany jest dobrze znana, najlepszym przykładem są formy do Tych / do Tychów. W tym wypadku trzeba też uwzględnić, że kilka słowników podaje formę dopełniacza do Walców. Sądzę, że najlepiej zaakceptować obie formy, jednak ze wskazaniem na lokalną: do Walec. Jan Grzenia |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-08 |
| Jak należy pisać w skrócie imię Władysław. Czy pisząc Wł. popełniam błąd? | |
| Skróty imion i nazwisk są zwykle jednoliterowe, toteż imię Władysław najlepiej skrócić do W., skrótu Wł. nie można jednak uznać za błąd, skoro nie ma ścisłych reguł skracania imion. Najlepiej przyjąć, że jest to poboczny wariant skrótu. Jan Grzenia |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-06 |
| Jak należy odmieniać przez przypadki nazwy miast Pcim i Walim. Szczególnie chodzi mi o dopełniacz liczby pojedynczej. | |
| Odmiana obu tych nazw własnych jest podobna: D. Pcimia, Walimia; C. Pcimiowi, Walimiowi; B. Pcim, Walim; N. Pcimiem, Walimiem; Ms. Pcimiu,Walimiu. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-01 |
| Czy nazwisko Dali się odmienia? Czy poprawna jest forma Daliego? | |
| Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego umieszcza nazwisko słynnego hiszpańskiego malarza w grupie nazwisk nieodmiennych, w których obcość brzmienia może być powodem wyraźej tendencji do nieodmienności. Jednakże nawet wymieniane w tymże słowniku nazwiska zakończone na samogłoskę -i, zwłaszcza włoskie, jak np. Pavarotti, są praktycznie w polszczyźnie odmieniane. Słownik nazw własnych Jana Grzeni uznaje nazwisko Dali za odmienne. Na stronach internetowych spotkać można oczywiście formy błędne, np. !Daliego czy !Daliemu, poprawne formy odmiany są jednak następujące: D. Dalego, C. Dalemu, B. Dalego, N. Dalim, Ms. Dalim. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-01 |
| W związku z dwoistością pisowni nazwy ulicy Druskiennicka / Druskienicka (Poznań, Podolany) proszę o rozstrzygnięcie, która z powyższych form jest prawidłowa. | |
| Miasto na Litwie nazywa się Druskienniki, a przymiotnik od tej nazwy (pisany małą literą) brzmi druskiennicki (co potwierdza m.in. Jan Grzenia w Słowniku nazw własnych), ulica powinna więc nazywać się Druskiennicka (zgodnie z polską ortografią pisana oczywiście wielką literą). Zapis z jednym n może być efektem zwykłego błędu literowego. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-06-30 |
| Chciałabym zapytać o odmianę nazwiska Maślanek, czy powinnam pisać do pana Maślanka i konsultować się z panem Maślankiem, czy może nazwiska tego nie powinno się odmieniać? | |
| Nazwiska polskie się odmieniają, choć niektórym osobom może się to nie podobać. Powinno się pisać do pana Maślanka, mówić coś panu Maślankowi, konsultować się z panem Maślankiem i dobrze się o panu Maślanku wyrażać. :-) Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-06-26 |
| Bardzo proszę o poradę, jak odmienić nazwisko Skupień? Skupnia czy może Skupienia? | |
| Poprawne są obie formy, a o wyborze i użyciu w środowisku lokalnym decyduje zwyczaj (narzucany zwykle przez właścicieli nazwiska). Jeśli takiego zwyczaju nie znamy, zalecam użycie formy Skupienia, która w praktyce występuje znacznie częściej niż oboczna. Jan Grzenia |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-06-24 |
| Jak piszemy francuskie imię, które czytamy [żoda]? | |
| Pytanie jest zachwycająco treściwe, nie znamy nawet płci posiadacza ani okoliczności, w jakich się pojawiło (program telewizyjny, film?). W tej sytuacji trudno doradzać, bo takiej wymowie, z pewnością uproszczonej, odpowiada francuski zapis Joda, ale takiego imienia nie znajduję w znanych mi francuskich źródłach. Może chodzić o żeńskie imiona Jodie, Jody, Jaouda lub męskie Joddy (wszystkie używane przez Francuzów, ale niefrancuskiego pochodzenia). Jan Grzenia |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-06-24 |
| Czy nazwisko Wolny odmienia się przez przypadki? | |
| Jeśli jest to nazwisko kobiety – pozostaje nie odmieniane, np. do pani Wolny, z panią Wolny. Jako nazwisko męskie odmieniamy je zawsze, np. do pana Wolnego, z panem Wolnym. Jan Grzenia |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-06-24 |
| Bardzo proszę o podanie prawidłowej formy dla nazwiska Jaśko i Stawarz - chodzi o zredagowanie np. zaproszę Krystynę i Adama Jaśków czy Jaśko oraz Stefanię i Tobiasza Stawarz czy Stawarzów / Janik czy Janików? Sprawa jest bardzo pilna! Z góry dziękuję za odpowiedź. |
|
| Nazwiska par małżeńskich należy odmieniać – Jaśków, Stawarzów, Janików. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-06-24 |
| Jak powinno brzmieć dwuczłonowe nazwisko pary małżeńskiej w przypadkach zależnych? Czy pierwszy człon, który nie jest nazwą herbu, podlega odmianie? | |
| W nazwiskach dwuczłonowych należy odmieniać oba człony, np. Nowakowie-Kowalscy, do Nowaków-Kowalskich itd. W polskich nazwiskach złożonych, w których pierwszy człon jest nazwą herbu lub zawołaniem bojowym, np. Korwin-Mikke, Korab-Brzozowski, Lubicz-Zaleski, Pobóg-Malinowski, pierwszy człon może pozostać nieodmienny. Jan Grzenia |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-06-17 |
| Jak się odmienia nazwa miasta Łazy? | |
| Formy odmiany są następujące: D. Łazów albo Łaz, C. Łazom, B. Łazów albo Łaz, N. Łazami, Ms. Łazach. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego podaje dla D. i B. dwie możliwe formy (jak wyżej), natomiast Słownik nazw własnych Jana Grzeni podaje wyłącznie formę Łaz. Miejscowości o takiej nazwie jest w Polsce kilkanaście. Sądzę, że można akceptować obie formy, szanując lokalne zwyczaje. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-06-03 |
| Jaka forma zapisu chorwackich nazw jest bardziej poprawna - oryginalna czy spolszczona np. Šibenik czy Szibenik? | |
| W polskich tekstach obie są równie dobre. Jeśli nie rozwiązuje to Pani wątpliwości, proszę wybrać zapis oryginalny. Jan Grzenia |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-06-03 |
| Czy nazwę miasta Neum (Bośnia i Hercegowina) należy traktować jako rzeczownik rodzaju nijakiego czy rodzaju męskiego? Odmieniać czy nie (w języku chorwackim odmienia się)? | |
| Obce nazwy miejscowe występujące w polskich tekstach należy w miarę możności odmieniać, zwłaszcza gdy – jak w naszym wypadku – chodzi o nazwę słowiańską. W związku z tym: do Neumu, ku Neumowi, za Neumem, w Neumie. Jan Grzenia |
|