| Słowotwórstwo | 2011-12-14 |
| Jaką poprawnie powinna nazywać się choroba wywołana przez bakterie z rodzaju Brucella: bruceloza czy brucelloza? Podobnie w przypadku Salmonelli: samoneloza czy salmonelloza? Czy jest jakaś reguła? |
|
| Poprawne formy wyrazów to: salmonelloza oraz bruceloza, obie notowane są w Uniwersalnym słowniku języka polskiego: salmonelloza – med. «choroba zakaźna, ostre zatrucie pokarmowe wywołane przez salmonelle» oraz bruceloza – med., wet. «choroba zakaźna zwierząt, głównie hodowlanych, lub choroba odzwierzęca u człowieka, wywoływane przez różne gatunki bruceli». Podstawą słowotwórczą słowa salmonelloza jest salmonella, z podwojoną głoską l, bruceloza pochodzi od słowa brucela, w którym nie ma podwojenia l. Anna Muschiol |
|
| Słowotwórstwo | 2011-12-14 |
| Nauka o chorobach drobiu to awiopatologia czy awipatologia? | |
| Słowo pochodzi od wyrazów: łac. ăvĭs ‘ptak’ oraz patologia. W złożeniach tego typu zwykle pojawia się -o-, podobnie w wyrazach: fizjopatologia, neuropatologia, psychopatologia, socjopatologia. Dodać warto, że w Internecie znajdziemy wiele poświadczeń właśnie awiopatologii, natomiast brak *awipatologii (w Korpusie Języka Polskiego PWN wyrazy te nie pojawiły się). Anna Muschiol |
|
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-13 |
| Mierzi mnie używanie przez moją koleżankę zwrotów typu muszę powiedzieć dla Radka, czy muszę wysłać dla Radka. Jednak nie mogę jej przekonać, że używane przez nią zwroty są niepoprawne i powinna mówić muszę powiedzieć Radkowi itp. Czy mógłbym prosić o fachowe wytłumaczenie tego problemu? |
|
| Zastępowanie celownika przyimkiem dla z dopełniaczem charakteryzuje przede wszystkim mieszkańców północno-wschodniej Polski. Ten regionalizm składniowy powstał prawdopodobnie pod wpływem gwar białoruskich i jest bardzo rozpowszechniony na terenie Podlasia. Co ciekawe, posługiwanie się wyrażeniami przyimkowymi zamiast formami deklinacyjnymi przypadków jest popularne również w innych częściach kraju, np. na Śląsku używa się konstrukcji złożonej z od i dopełniacza tam, gdzie w polszczyźnie ogólnej występuje tylko dopełniacz (por. To jest torebka od Sandry zamiast To jest torebka Sandry). Jak Pan zauważył, przywołane zdania są niezgodne z normą ogólnopolską, jednak warto wspomnieć o tym, że nie zawsze taka konstrukcja będzie błędna. W przypadku niektórych czasowników możemy posługiwać się zarówno celownikiem, jak i opisywanym wyrażeniem, a przy tym nie powinno to nikogo „mierzić” (np. poprawnie będzie, jeśli powiemy Zrób Radkowi obiad, a także Zrób obiad dla Radka). Wracając do głównego problemu, używanie omawianej konstrukcji przez Pana koleżankę oraz trudność w przekonaniu jej do posługiwania się celownikiem wynikają zapewne z tego, że wszyscy w jej rodzimym otoczeniu (tu zaznaczę jeszcze, że ten regionalizm może występować również poza Podlasiem) mówią właśnie wysłać dla Radka, dziękować dla mamy itp., nie zaś wysłać Radkowi czy dziękować mamie. Oczywiście, może być to irytujące dla osób z innego regionu, ale też trudne do zmienienia. Nie oznacza to, że zniechęcam Pana do dbałości o poprawną polszczyznę. Niemniej jednak zanim rozpocznie się walkę z tym, co przeszkadza w języku innych, warto zastanowić się, czy przypadkiem samemu nie jest się przywiązanym do jakichś regionalizmów (z czego czasem trudno zdać sobie sprawę). Daria Sitko |
|
| Ortografia | 2011-12-13 |
| Nie mogę nigdzie znależć, jak powinno się pisać poprawnie: nie trywialnego czy też nietrywialnego? Zdanie typu: Praca powinna zawierać rozwiązania konkretnego, nie trywialnego problemu praktycznego... Czy powyższy zapis jest poprawny? | |
| Trywialny to przymiotnik w stopniu równym, nie mamy też w przykładzie wyraźnego przeciwstawienia (na dobrą sprawę nie mamy żadnego przeciwstawienia, a zatem cząstkę nie- musimy napisać łącznie, czyli dobrze będzie: nietrywialny (zob. tu). Katarzyna Mazur |
|
| Słowotwórstwo | 2011-12-13 |
| Proszę o wyjaśnienie zagadnienia ze słowotwórstwa. Chodzi mi o wyrazy mądry i mądrość – który z tych wyrazów jest podstawowy, który pochodny? Czy mądrość to cecha człowieka mądrego, czy mądry to ktoś, kogo cechuje mądrość? W ćwiczeniach z języka polskiego jest schemat, który wskazuje, że mądry to wyraz podstawowy do wyrazu mądrość, jednak na jednej z lekcji pojawiły się wątpliwości. Jak wytłumaczyć je uczniowi? | |
| Zdecydowanie podstawowy jest przymiotnik mądry, i to zarówno formalnie, jak i semantycznie. A wytłumaczyć to uczniom można bardzo prosto – wyraz mądry ma tylko rdzeń mądr- i końcówkę -y, zaś mądrość ma w sobie ten sam rdzeń leksykalny oraz dodatkowo formant -ość- i dopiero końcówkę (tu: zerową), czyli jego budowa jest bardziej złożona. Wniosek: to mądrość jest pochodna, bo ma to, co mądry, a przy okazji coś więcej. Zatem definicja słowotwórcza będzie wyglądała: mądrość – cecha człowieka mądrego. Katarzyna Mazur |
|
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-13 |
| Jak poprawnie odmienić nazwę rodzaju szkła: szkło Pyrex, czy też szkło pyreksowe? | |
| Obie formy będą dobre, przy czym pyreksowy nie należy do paradygmatu odmiany rzeczownika Pyrex, ale jest utworzony od niego na drodze operacji słowotwórczej. Katarzyna Mazur |
|
| Interpunkcja | 2011-12-13 |
| Uprzejmie proszę o opinię, czy możemy w zdaniu Wyjątkowy świąteczny tom kolekcji potraktować wyjątkowy i świąteczny jako przydawki niejednorodne, a co z tym idzie nie stawiać między nimi przecinka. Dodam, że chodzi tu o świąteczny w znaczeniu ‘bożonarodzeniowy’ a nie ‘od święta’. Gdyby zamienić świąteczny na bożonarodzeniowy to zdanie wyglądałoby tak: Wyjątkowy bożonarodzeniowy tom kolekcji i chyba nie wymagałoby przecinka. Czy zatem i w tej pierwszej wersji nie możemy sobie tego przecinka darować? Na moje wyczucie bliżej temu zdaniu do wyjątkowy polski poeta niż do wyjątkowy, genialny poeta. Czy mam rację? | |
| Intuicja Pani nie myli – faktycznie mamy tu przydawki niejednorodne i nie oddzielamy ich przecinkami. Tłumaczenie jest takie, jakie Pani przedstawiła. Gratuluję wyczucia językowego! Katarzyna Mazur |
|
| Składnia | 2011-12-13 |
| Czy forma na warsztatach, na lekcji jest poprawna? Czy tylko podczas warsztatów, lekcji? | |
| Obie formy są poprawne. Przyimek na ma mnóstwo funkcji, m.in. łączy się z rzeczownikami oznaczającymi nazwy imprez lub wydarzeń, w których ktoś uczestniczy. A warsztaty i lekcje to właśnie wydarzenia, zatem bez obaw możemy w ich kontekście stosować ów przyimek. Katarzyna Mazur |
|
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-13 |
| Czy wyrażenie nowy przedział w życiu użyte w żarcie dotyczącym i podróży pociągiem i życia jest dopuszczalne? | |
| Żartów nie ocenia się tak jak konstrukcji w zwykłym użyciu. I choć normalnie powiedzielibyśmy przedział w pociągu lub przedział pociągu oraz rozdział życia czy rozdział w życiu lub ewentualnie przedział życia, absolutnie nie możemy potępiać opartej na grze językowej konstrukcji z pytania. Katarzyna Mazur |
|
| Odmiana | 2011-12-13 |
| Które wyrażenie jest poprawne: Rozpoznano wodniaka jądra czy rozpoznano wodniak jądra? Mianownik l. mnogiej to wodniaki jąder. Proszę o pomoc w naszym wewnątrzklinicznym sporze. | |
| Niektóre nazwy chorób, w tym chorób nowotworowych, mają w języku polskim rodzaj męskożywotny, a to oznacza, że przyjmują w bierniku lp. taką samą formę, jaką mają w dopełniaczu tej liczby. Tak właśnie zachowywać się będzie wodniak – jego biernik (wymagany np. przez czasownik rozpoznać) jest równy dopełniaczowi i przyjmuje postać wodniaka (por. też np. chłoniak). Katarzyna Mazur |
|
| Odmiana | 2011-12-13 |
| Czy poprawna jest forma żółknięć? | |
| Tak, jest to poprawna forma dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika żółknięcie. Katarzyna Mazur |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-12-13 |
| Macedońskie miasto wpisane na listę UNESCO w oryginale nazywa się Охрид (Ohrid). Spotkałam się z dwiema spolszczonymi wersjami tej nazwy: Ochryd i Ochryda. Która z nich jest poprawna? | |
| Słownik ortograficzny PWN podaje jako jedynie poprawą formę Ochryda i to zarówno w odniesieniu do jeziora, jak i miasta (zob. tu). Katarzyna Mazur |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-12-13 |
| Czy w języku polskim nazwa stolicy Macedonii, Skopje, jest odmienna (byłam w Skopju, wracam ze Skopja)? | |
| Tak, nazwa Skopje jest odmienna, chociaż w jej przypadku możemy też z fleksji zrezygnować. Jeśli jednak się na nią zdecydujemy, formy przypadków zależnych tego rzeczownika rodzaju nijakiego będą następujące: D. Skopja, C. Skopju, B. Skopje, N. Skopjem, Ms. Skopju. Dodam też, że możliwa w zapisie jest postać z ortograficznym i zamiast j w każdym przypadku, czyli np. Skopie, Skopia itd. Katarzyna Mazur |
|
| Odmiana | 2011-12-13 |
| Czy w liczebnikach głównych można określić liczbę gramatyczną? Na przykład w kontekście: trzy porcje sałatki, pięć butelek soku. |
|
| Tak, liczebniki główne mają kategorię fleksyjną liczby, przy czym jest ona dla nich kategorią klasyfikującą – tzn. każdy liczebnik główny ma liczbę przypisaną, nie odmienia się przez nią. Liczebnik jeden ma liczbę pojedynczą, pozostałe mają liczbę mnogą. Katarzyna Mazur |
|
| Znaczenie | 2011-12-13 |
| Czy można użyć stwierdzenia uleżeć się w odniesieniu do włosów? Na przykład Włosy muszą uleżeć się(gdy włosy są rozczochrane). |
|
| Czasownik uleżeć się jest notowany w takich znaczeniach: „1. «o czymś składającym się z drobnych cząstek: utworzyć zbitą masę» 2. «o owocach: leżąc jakiś czas, zmięknąć, dojrzeć lub stać się zbyt dojrzałym» 3. pot. «o sprawach: ułożyć się pomyślnie, stać się mniej drażliwym, trudnym wskutek upływu czasu»” (cyt. za SJP PWN), a zatem użycie go w odniesieniu do włosów nie jest użyciem typowym, może jednak być zaakceptowane jako żart, gra językowa. Katarzyna Mazur |
|
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-13 |
| Jak poprawnie zapisać: Podziękowanie dla pani.....za przygotowanie uczniów w Międzyszkolnym Konkursie... czy do Międzyszkolnego Konkursu... czy za przygotowanie uczniów Międzyszkolnego Konkursu.... | |
| Zdecydowanie najlepsza i niebudząca wątpliwości poprawnościowych jest forma Podziękowanie dla pani... za przygotowanie uczniów do Międzyszkolnego Konkursu. Katarzyna Mazur |
|
| Odmiana | 2011-12-13 |
| Mam pytanie: wyraz dwaj (dwaj studenci) to liczebnik czy przymiotnik? Od czego zależy użycie form dwaj, dwóch, dwu? | |
| Wyraz dwaj to zdecydowanie liczebnik. Ta forma występuje tylko w kontekście rzeczowników męskoosobowych w mianowniku. Ale możemy też użyć w odniesieniu do mężczyzn obocznych form mianownika liczebnika dwa, tzn. dwóch oraz dwu, przy czym formy te będą rządziły dopełniaczem rzeczownika, z którym się łączą (por. dwóch mężczyzn, dwu mężczyzn, ale: dwaj mężczyźni – w tym ostatnim przykładzie rzeczownik jest w mianowniku). W związku z tym zróżnicowaniem wymagań składniowych liczebnika dwa pojawiają się różne interpretacje części zdania w konstrukcjach z tym liczebnikiem (dotyczy to też liczebnika trzy oraz cztery). W niektórych podręcznikach do składni przyjmuje się, że w połączeniu dwaj mężczyźni mamy podmiot mężczyźni i przydawkę liczebną dwaj, bo sam rzeczownik może tu funkcjonować jako typowy podmiot mianownikowy; natomiast w konstrukcjach dwóch mężczyzn oraz dwu mężczyzn mielibyśmy do czynienia z rozbudowanym podmiotem dwóch mężczyzn i dwu mężczyzn. Katarzyna Mazur |
|
| Różne | 2011-12-13 |
| Chciałam zapytać, czy w tytułach rozdziałów, np.: I. WSTĘP lub II. Otwarcie konferencji po cyfrze rzymskiej powinniśmy stawiać kropkę? Według mnie jest to niepoprawne. | |
| Zasada jest taka, że po liczbach zarówno arabskich, jak i rzymskich oraz po literach pisanych na początku rozdziału (w formie numeracji) możemy postawić kropkę, jeśli sam tytuł piszemy od dużej litery lub w całości wersalikami. Czyli w Pani przykładzie kropki są postawione zasadnie, choć akurat tu ich brak też nie byłby zły. Gdyby jednak umieszczała Pani te same tytuły w spisie treści, który ma formę wyliczenia, kropkę należałoby postawić bezwzględnie. Jeśliby część wyliczeń zaczynała się małą literą lub cyfrą arabską, kropkę można by też zastąpić nawiasem. Katarzyna Mazur |
|
| Składnia | 2011-12-13 |
| Mam pytanie, czy można powiedzieć: Poczułem się skonfrontowany? Czy w ogóle istnieje określenie skonfrontowany. Jesli tak, to czy to słowo zawsze powinno w zdaniu mieć wyjaśnienie, co jest konfrontowane z czym, czy może ta treść mobłaby być w domyśle? Na przykład mówimy: Słuchałam wykładu mojego profesora. Poczułam się skonfrontowana, a może: Słuchałam wykładu mojego profesora na temat postaw studentów do nauki. Poczułam się skonfrontowana. Czy jednak takie zdanie powinno wyjaśniać, że Poczułam się skonfrontowana z postawami, które ja reprezentuję. | |
| Słowo skonfrontowany oczywiście istnieje i znaczy tyle, co porównany czy też zestawiony. Można posłużyć się stwierdzeniem poczułem się skonfrontowany, ale należy tu uważać. Odbiorca, słysząc pierwsze przywołane przez Panią zdania (Słuchałam wykładu mojego profesora. Poczułam się skonfrontowana), prawdopodobnie pomyśli, że nadawca nie wie, jakie jest znaczenie omawianego wyrazu (może chciał powiedzieć, że poczuł się skonfundowany i po prostu pomylił słowa?). Możliwe, że koleżanka, która razem z nami wysłuchała wykładu, zrozumie naszą intencję, ale nie jest to rzecz pewna. Tym bardziej kłopot będzie miał odbiorca nieznający całej sytuacji. Podobnie zresztą z drugim przykładem - Słuchałam wykładu mojego profesora na temat postaw studentów do nauki. Poczułam się skonfrontowana. Szersze przywołanie kontekstu daje nam większe szanse na to, że zostaniemy właściwie zrozumiani, ale wciąż istnieje ryzyko, że rozmówca nie będzie pewien, co chcieliśmy przekazać. Najbezpieczniej zatem nie rezygnować z dopełnienia i posługiwać się konstrukcją poczułem się skonfrontowany z kimś lub czymś. Jednak jest sytuacja, w której słowo skonfrontowany może być użyte bez wyraźnego określenia z kim lub z czym, a przy tym nie budzić tak dużych wątpliwości. Zostając przy zaproponowanej przez Panią tematyce, przykładem może być zdanie: Na wykładzie postawy studentów zostały skonfrontowane. Wówczas przekazujemy informację, że omawiane postawy zostały skonfrontowane ze sobą nawzajem. Takie użycie najczęściej pojawia się w języku prawniczym - Świadkowie zostali skonfrontowani. Daria Sitko |
|
| Ortografia | 2011-12-05 |
| Czy poprawną formą jest usługi niewskazane umową, czy usługi nie wskazane umową? | |
| Ponieważ imiesłów wskazane ma tu znaczenie czasownikowe, jest możliwość napisania go z cząstką nie osobno. Ale najbezpieczniej jest pisać imiesłowy przymiotnikowe z nie łącznie - wtedy błędu nie będzie. Oczywiście trzeba uważać, czy imiesłów nie wchodzi w konstrukcje przeciwstawne z innym wyrazem o podobnej funkcji, ale w kontekście neutralnym pisownia łączna jest zawsze poprawna. Wniosek dla Pana przykładu – obie formy są dobre. Katarzyna Mazur |
|