| Różne | 2012-01-10 |
| Mam mały językowy problem. Proszę wyobrazić sobie człowieka, który w młodości doznał kontuzji. Minęło wiele lat, ale ten człowiek wciąż żyje. Można o nim powiedzieć, że odczuwa skutki kontuzji przez całe życie oraz że będzie je odczuwał przez resztę życia, ale czy można o żyjącym człowieku powiedzieć: Skutki kontuzji odczuwał do końca życia? Proszę o odpowiedź - potrzebuję zdania specjalisty, by przedstawić je jako dowód przyjacielowi. | |
| Nie, nie można w odniesieniu do tego człowieka, o którym mowa w pytaniu, powiedzieć, że skutki kontuzji odczuwał do końca życia, bo to konotuje, że ten człowiek już nie żyje, a przecież to nieprawda. Katarzyna Mazur |
|
| Grzeczność językowa | 2012-01-10 |
| Mam problem dotyczący zaproszeń ślubnych dla osób duchownych. Co należy wpisać w zaproszeniach dla ojca zakonnego i księdza w miejscu Sz.P.? | |
| Formy adresatywne przeznaczone dla księdza to: Wielebny Ksiądz lub Czcigodny Ksiądz, a dla ojca zakonnego: Przewielebny Ojciec, Najczcigodniejszy Ojciec, Wielebny Ojciec bądź Czcigodny Ojciec. Gdyby osoba duchowna była bratem zakonnym, użylibyśmy w piśmie w stosunku do niej zwrotów Wielebny Brat lub Czcigodny Brat. Katarzyna Mazur |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2012-01-10 |
| Mam małe wątpliwości co do tego, czy nazwiska takie jak: Popko, Nowik, Korotko, Werra odmieniają się w języku polskim. | |
| Jako męskie wszystkie te nazwiska są odmienne, jako żeńskie tylko Werra. Podaję odmianę pierwszych trzech w rodzaju męskim: D. Popki, Nowika, Korotki; C. Popce, Nowikowi, Korotce; B. Popkę, Nowika, Korotkę, N. Popką, Nowikiem, Korotką, Ms. Popce, Nowiku, Korotce. Nazwisko Werra będzie miało takie same formy w rodzaju męskim jak w żeńskim, a są one następujące: D. Werry, C. Werze, B. Werrę, N. Werrą, Ms. Werze. Katarzyna Mazur |
|
| Ortografia | 2012-01-10 |
| Czy użyta przeze mnie forma jest poprawna: nie zagrodzony parking (razem czy osobno)? | |
| Imiesłowy przymiotnikowe można pisać z nie osobno, jeśli mają one czasownikowy charakter. Musiałabym mieć większy kontekst, żeby to ocenić, ale jest duża szansa, że zapis przez Panią zastosowany jest zupełnie poprawny. Jeśli np. użyła Pani konstrukcji parking nie zagrodzony płotem, to imiesłów jest tu odczytywany jako nazywający (nie)podleganie czynności, a więc pisownia rozdzielna cząstki nie będzie tu uzasadniona, a w mojej opinii nawet wskazana. Jeśli jednak ma Pani problem z rozróżnieniem, kiedy nie trzeba pisać z imiesłowem razem, a kiedy można osobno, najlepiej wybrać pisownię łączną - ona zawsze jest dobra, a przez to bezpieczna. Katarzyna Mazur |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-12-29 |
| Moje pytanie dotyczy następującego zdania ATM Studio – jedno z największych i najnowocześniejsze, nie tylko w Polsce, ale też w Europie środkowo-wschodniej – czy nazwę geograficzną Europa środkowo-wschodnia piszemy z wielkiej, czy z małej litery? | |
| Poprawny jest zapis wielką literą (podkreślam, wielką, a nie *z wielkiej), czyli Europa Środkowo-Wschodnia. Maciej Trenczek |
|
| Interpunkcja | 2011-12-29 |
| Czy w poniższym zdaniu jest poprawna interpunkcja: Interesuje nas, jaka jest waga problemów, z którymi zmagamy się tu w Polsce oraz z którymi zmagają się nasi sąsiedzi. | |
| Tak, interpunkcja jest w tym zdaniu poprawna. Maciej Trenczek |
|
| Różne | 2011-12-29 |
| Chciałam zapytać, czy wymienione niżej liczebniki należą do grupy liczebników porządkowych, jaka jest zasada stawiania kropki po liczebnikach porządkowych – 20. dnia, 16. ochotnik, lat 60. (lat sześćdziesiątych), 15. dziewczyna (piętnasta dziewczyna), 15. (piętnastym), 15. (piętnastych), 16. (szesnastego). Czy liczebnik dwanaściorga to liczebnik zbiorowy? | |
| Prawie wszystkie wymienione przez Panią liczebniki to liczebniki porządkowe. Tylko dwanaściorga nie zalicza się do tej grupy, bo to liczebnik zbiorowy. Zasady stosowania kropki po liczebnikach zbiorowych określają reguły interpunkcyjne, które znajdzie Pani tu oraz w odpowiednich rozdziałach tu. Zachęcam też do przejrzenia archiwum poradni – w okienko wyszukiwarki proszę wpisać np. słowo liczebnik – wyświetli się kilka stron odpowiedzi; dla Pani pomocna będzie zwłaszcza strona ostatnia, z najnowszymi odpowiedziami. Katarzyna Mazur |
|
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-29 |
| Czy w tekście pisanym, naukowym lub popularnonaukowym, można napisać u progu władzy, czy jest to niepoprawne stylistycznie? | |
| Wyrażenie u progu [czegoś] w znaczeniu ‘na początku [czegoś]’ jest notowane z kwalifikatorem książkowe, ale w tekstach naukowych i popularnonaukowych, czyli raczej niepotocznych, spokojnie można go używać. Katarzyna Mazur |
|
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-29 |
| Bardzo proszę o poradę w sprawie ustalenia, które z pytań jest bardziej poprawne, biorąc pod uwagę, że to jedno z kilku pytań na dany temat. 1. Czy dziecko jest alergiczne? (są dwie odpowiedzi: tak lub nie i w dalszej części pojawiają się pytania o ewentualne leki, które dziecko musi przyjmować). 2. Czy dziecko ma alergię? Są to pytania do rodziców w formularzu przyjęcia do grupy przedszkolnej. |
|
| Obie formy są równie dobre. Myślę, że ma Pan wątpliwości nie tyle co do pytania Czy dziecko ma alergię?, ile raczej do konstrukcji dziecko alergiczne. Otóż uspokajam – Uniwersalny słownik języka polskiego pod. red. S. Dubisza (wyd. z 2008 roku) notuje następujące podznaczenie przymiotnika alergiczny – ‘skłonny do alergii’ i podaje jako przykład użycia właśnie kolokację dzieci alergiczne. Zatem bez obaw można się nią posłużyć w formularzu ankietowym. Katarzyna Mazur |
|
| Ortografia | 2011-12-29 |
| Czy poprawne jest wyrażenie: dawać zapewnienia, czy zapewnienia można jedynie składać lub udzielać? | |
| Nie jest to może najczęstsze połączenie, ale kolokacja dawać zapewnienie pojawia się sporo razy np. w Narodowym Korpusie Języka Polskiego. Myślę, że można ją zaakceptować, choć raczej sama tak bym nie powiedziała. A może jednak prościej byłoby użyć czasownika zapewniać? Katarzyna Mazur |
|
| Interpunkcja | 2011-12-29 |
| Czy w wyrażeniu: po..., a przed... poprawnie użyto przecinka, czy też a pełni tu funkcję łącznika i nie wymaga jego użycia? | |
| Przecinek przed a jest tu konieczny – a pełni w omawianym wyrażeniu funkcję po prostu spójnika przeciwstawnego. Katarzyna Mazur |
|
| Odmiana | 2011-12-21 |
| Czy w wypadku czarodzieja i czarodziejki liczbą mnogą może być czarodzieje? | |
| Tak. Mianownik liczby mnogiej od rzeczownika czarodziej to właśnie czarodzieje i możemy tę formę stosować także w odniesieniu do grupy złożonej jednocześnie z czarodziejów płci męskiej i czarodziejów płci żeńskiej. Proszę też spojrzeć na podobny przykład – o nauczycielce i nauczycielu powiemy, że razem są nauczycielami (czyli że są to nauczyciele). Katarzyna Mazur |
|
| Etymologia | 2011-12-21 |
| Uprzejmie proszę o radę, czy finalny wniosek dotyczący pokrewieństwa słów altruizm i truizm ma rację bytu, czy może to jedynie etymologiczna iluzja, przypadkowość pozorów. |
|
| Oba słowa, mimo graficzno-fonetycznej zbieżności swych postaci – truizm, altruizm – mają inny źródłosłów. Altruizm – utworzony na słowotwórczy kształt wyrazu egoizm – pochodzi z łacińskiego alter, czyli ‘a) jeden z dwóch, drugi z dwóch; przeciwny, różny, odmienny; b) (jako liczebnik) drugi’. Natomiast truizm pochodzi od angielskiego słowa true, które jest pokrewne starofryzyjskiemu i starosaksońskiemu triuwi ‘wierny, lojalny; godny zaufania, zaufany, pewny’. Bazą wyjściową był w tym wypadku najprawdopodobniej praindoeuropejski rdzeń *dreu-/dru- ‘twardy, ciężki; mocny’. Joanna Przyklenk |
|
| Etymologia | 2011-12-21 |
| Człon aku- występuje w wielu wyrazach o dość odległych znaczeniach: akupunktura, akumulator, akuszerka, akustyka, akurat itp. Czy jest on nośnikiem jakiegoś znaczenia? | |
| Cząstka aku- w wymienionych wyrazach ma co najmniej dwojaki źródłosłów. W przypadku leksemów akumulator, akurat i akuszerka ma ona złożoną strukturę morfologiczną, powstała bowiem w rezultacie połączenia elementu ac- mogącego m.in. nieść znaczenia ‘na; do, ku, przy’ i słowa zaczynającego się od litery c-. I tak słowo akumulator zapożyczone z języka niemieckiego w XIX wieku – niem. Akkumulator – pochodzi od łacińskiego czasownika accumulare ≤ ac + cumulare ‘na + gromadzić’. Pożyczką z języka niemieckiego jest również zaświadczony w polszczyźnie XIX stulecia leksem akurat – niem. akkurat – którego pochodzenie zaświadczają takie łacińskie wyrazy, jak przysłówek accurāte ‘dokładnie, starannie’, przymiotnik accūrātŭs ‘dokładny, staranny; stanowczy, ścisły’, rzeczownik accūrātǐō ‘staranność, dokładność’, też czasownik accūrō ‘dokładać starań, pilnie wykonywać’. To także przykład połączenia ac + cūrō ‘dbać o coś; troszczyć się’ ≥ accūrō. Z kolei wyraz akuszerka powstał na bazie francuskiego rzeczownika accoucheur używanego w znaczeniu ‘lekarz, położnik’ oraz czasownika accoucher – ‘układać do porodu; zlec do porodu’. Owo francuskojęzyczne zapożyczenie notowane w polszczyźnie od drugiej połowy XVIII wieku również pochodzi z łaciny, a ściślej – od łacińskiego czasownika collocare ‘razem / obok ustawić, ułożyć; umieścić’, który – znów za pośrednictwem języka francuskiego – stał się także podstawą słowa kuszetka. Omówione zatem wyrazy – akumulator, akurat, akuszerka – łączy nie tyle znaczenie (chyba że mówimy o informacji semantycznej niesionej przez cząstkę ac-), ile etymologicznie tożsama budowa morfologiczna – [łac. ac- + c- ≥ pol. ak-] – oraz źródłosłów łaciński i pośrednictwo niemiecko- bądź francuskojęzyczne w procesie wprowadzania tych słów na grunt języka polskiego. Nieco inaczej wygląda sytuacja z leksemami akupunktura (też akupresura) i akustyka. Oba wiążą się z greckim akuō ‘czuję’ i z pochodnym od niego łacińskim acutus ‘zaostrzony, ostry; kłujący, dotkliwy; (o tonie) przenikliwy, głośny, jasny; pełen talentu, przenikliwy, bystry; chytry, szczwany’. Wyrazy te wiązać należy z wcześniejszym praindoeuropejskim rdzeniem *(s)keu- niosącym sens ‘zwracać uwagę, uważać, odbierać wrażenia zmysłowe (dotykowe, węchowe, słuchowe, wzrokowe)’. Powstały na tej bazie prasłowiański czasownik *čuti dał w języku polskim czuć, a także: czujny, czuły, czuwać. Etymologiczny związek czucia z różnymi zmysłami (a nie tylko ze współcześnie oczywistym związkiem czuć – zmysł dotyku) widzimy w takich kolokacjach, jak np.: czuć czyjś dotyk, ból, pieczenie, swędzenie (dotyk); czuć rytm, muzykę (słuch); czuć gorycz, słodycz, smak (smak); czuć dym/dymem, tę kiełbasę już czuć, czuć od niej alkohol (węch). Jak widać, pierwotne znaczenie leksemu czuć odnosiło się do różnych wrażeń zmysłowych, a zatem akupunkturę (ukłucie – łac. acus ‘igła’ + punctum ‘ukłucie’) i akustykę (słuch) łączy wspólny źródłosłów (ten sam, który dał w języku polskim czuć) i wspólny, przynajmniej w jakimś stopniu, sens – odczuwania dotyku i odczuwania dźwięku. Joanna Przyklenk |
|
| Składnia | 2011-12-20 |
| Która forma jest poprawna: zawiadamiamy o uroczystości naszych zaślubin, które odbędą się... (bo: zaślubiny) czy która odbędzie się... (bo: uroczystość)? | |
| Obie formy da się obronić (obie są poprawne składniowo i fleksyjnie), ale zdecydowanie zgrabniej brzmi wersja zawiadamiamy o uroczystości naszych zaślubin, która odbędzie się. Katarzyna Mazur |
|
| Ortografia | 2011-12-20 |
| Chciałabym się dowiedzieć, jak zapisuje się obecnie 20 stopni Celsjusza - 20°C, 20 °C czy 20° C. Wiem, że rozporządzenie z 30 listopada 2006 r. mówiło, iż należy zostawić odstęp między wartością liczbową a oznaczeniem jednostki miary, w 2010 r. paragraf 16 został uchylony, ale w Załączniku nr 1 do rozporządzenia z 12 stycznia 2010 r. w punkcie 16 pozostał zapis 1 (spacja) °C. Jaki jest zatem właściwy zapis? | |
| Dobra jest wersja: 20°C – znak stopnia składamy z liczbą zapisaną cyfrą bez odstępu, nie dajemy też spacji przed następującym po nim symbolu skali. Katarzyna Mazur |
|
| Znaczenie | 2011-12-20 |
| Chciałbym się dowiedzieć, czy słowa pampers/pampersy i ich formy odmiany przekształciły się w nazwy rodzajowe? Zauważyłem, że powszechnie się je stosuje na określenie pieluch jednorazowych. Jaka jest opinia państwa? | |
| Tak, słowo pampers (w liczbie mnogiej pampersy funkcjonuje jako nazwa gatunkowa i w znaczeniu ‘jednorazowe pieluszki’ jest notowana przez współczesne słowniki, przy czym niektóre opatrują ją kwalifikatorem potoczne (np. USJP), inne traktują jako wyraz neutralny (por. SJP PWN). Oczywiście wciąż można pisać mam pieluszki Pampers, gdzie Pampers to nazwa marki, ale już tylko założyłem dziecku pampersa (nie: *Pampersa). Katarzyna Mazur |
|
| Ortografia | 2011-12-20 |
| Zwracam się z prośbą o wyjaśnienie, czy skrót od wyrażenia na temat zapisujemy z kropką (nt.), czy bez kropki (nt). | |
| W tym skrócie kropka na końcu musi się pojawić, czyli tylko nt. będzie dobrze. Katarzyna Mazur |
|
| Etymologia | 2011-12-20 |
| Interesuje mnie etymologia słowa przybyć. |
|
| Czasownik przybyć wywodzi się z prasłowiańskiego słowa *pri-biti występującego już wówczas najpewniej w znaczeniu ‘przyjść, przyjechać, przybyć, zjawić się gdzieś; zwiększyć się, powiększyć się’. Omawiany leksem składa się zatem z prefiksu przy- oraz czasownika być (*byti). Na jego postawie utworzony został również rzeczownik przybytek (por. od przybytku głowa nie boli) jako określenie tego, czego przybyło, czego jest teraz więcej. Joanna Przyklenk |
|
| Etymologia | 2011-12-20 |
| Jaka jest etymologia słowa drzewo? | |
| Rzeczownik drzewo – poświadczony w tekstach polskich od XIV wieku – pochodzi od prasłowiańskiej formy *děrvo oznaczającej ‘drzewo’. Postać ta zapewne ukształtowana została na bazie praindoeuropejskiego rdzenia *der-eu- / *der-u- / *dr-eu- też niosącego sens ‘drzewo’ (por. W. Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 2005). Grupa śródgłosowa -ěr- to tzw. grupa przestawkowa, ulegająca procesowi przestawki, co – jak sama nazwa wskazuje – polegało na zamianie głosek miejscami: -ěr- ≥ -rě-. Głoska r poddana miękczącemu działaniu przedniej samogłoski z czasem przeobraziła się w dźwięk tożsamy z [ż]. Joanna Przyklenk |
|