Frazeologia | 2004-12-13 |
Jakie jest znaczenie związków frazeologicznych kopnąć w kalendarz i wąchać kwiatki od dołu? | |
Oba zwroty to potoczne frazeologizmy eufemistyczne oznaczające ‘umrzeć’, które notuje m.in. Słownik eufemizmów polskich A. Dąbrowskiej. Słownik ten jednak podaje jedynie wersję wąchać kwiatki od spodu. Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-12-13 |
Co oznacza wyrażenie co jest grane? | |
Frazeologizmu potocznego co jest grane? używa się w znaczeniu ‘o co chodzi?, co się dzieje?’ (por. J. Anusiewicz, J. Skawiński Słownik polszczyzny potocznej). Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-12-12 |
Czy stwierdzenie poszło po najlżejszej linii oporu można potraktować jako poprawne? | |
Frazeologizm o znaczeniu ‘robić coś najmniejszym wysiłkiem, w jak najłatwiejszy sposób, lecz nie zawsze najlepiej’ ma w polszczyźnie poprawną postać (iść) po linii najmniejszego oporu (Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego). Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-12-06 |
Interesuje mnie, co oznacza frazeologizm mahoniowe powietrze! Wiem jedynie, że to pożyczka z gwary lwowskiej, która zakorzeniła się w języku ogólnym! | |
Mahoniowe powietrze to stary, współcześnie bardzo rzadko spotykany, żartobliwy frazeologizm oznaczający ‘powietrze świeże, czyste, orzeźwiające’ (notuje go Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego z lat 1958-1962). W Internecie znalazłam tylko jeden dokument, w którym używa się tego związku w formie »miasto mahoniowego powietrza« – stronę dotyczącą Otwocka (www.otwock.pl), który ze względu na swój łagodny mikroklimat (czyste żywiczne powietrze z dużą zawartością ozonu, małą ilość opadów i mgieł) od końca XIX wieku jest uzdrowiskiem wyspecjalizowanym głownie w leczeniu chorób płuc i dróg oddechowych. Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-12-06 |
Co oznacza frazeologizm wyglądają jak Dawid i Goliat? | |
Poprawna forma tego biblijnego związku frazeologicznego to wyglądać jak Dawid przy Goliacie. Można w ten sposób określić człowieka niskiego, słabego fizycznie, skromnej. postury. Frazeologizm ten jest aluzją do biblijnego pojedynku Dawida z Goliatem (zob. A. Godyń, Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego). Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-12-06 |
Chciałabym się dowiedzieć, co oznacza frazeologizm ziemia obiecana. | |
Ziemia obiecana to frazeologizm biblijny oznaczający ‘miejsce wydające się rajem, mające zapewnić szczęście, bogactwo’ (zob. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-12-01 |
Co oznacza powiedzenie Pieniądze nie śmierdzą? | |
Jest to tłumaczenie powiedzenia łacińskiego – pecunia non olet przypisywanego Cyceronowi, a według późniejszej anegdoty (przytoczonej przez Swetoniusza w Żywotach Cezarów) także cesarzowi Wespazjanowi, który miał te słowa skierować do syna Tytusa, zarzucającego mu opodatkowanie latryn publicznych – nałożenie podatku na mocz kupowany przez farbiarzy (por. Słownik wyrazów obcych pod red. I. Kamińskiej-Szmaj, Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki). Współcześnie używa się tego powiedzenia w celu podkreślenia, że nie istnieją gorsze sposoby zarabiania pieniędzy. Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-12-01 |
Co oznacza związek frazeologiczny śpiewać sobie a muzom? | |
Związku frazeologicznego sobie a muzom, który jest upowszechnioną aluzją do poetyckiej wypowiedzi Jana Kochanowskiego Sobie śpiewam a muzom, używa się w znaczeniu ‘wyłącznie dla siebie, dla własnej przyjemności’ (por. S. Bąba, J. Liberek Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny). Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-11-29 |
Chciałabym się dowiedzieć, co oznacza związek frazeologiczny mądrość Salomonowa. | |
Frazeologizm mądrość salomonowa (lub mądry jak Salomon) odnosi się do mądrości niezwykłej, nadzwyczajnej (por. A. Godyń Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego). Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-11-22 |
Chciałabym się dowiedzieć, co oznaczają związki frazeologiczne lwia część i czuć się jak ryba w wodzie. Z góry dziękuję. | |
Lwia część to ‘znacznie większa część’, a czuć się jak ryba w wodzie to tyle, co ‘czuć się bardzo dobrze, swobodnie’. Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-11-12 |
Czy można do związków frazeologicznych zaliczyć skrzydlate słowa i przysłowia? | |
Do frazeologizmów zalicza się przysłowia, traktując je jako frazy, czyli związki frazeologiczne gramatycznie kompletne, zawierające osobową formę czasownika, używane podstawowo w funkcji zdania, nie wymagające żadnych uzupełnień, aby mogły wystąpić w funkcji wypowiedzenia, np. Mowa jest srebrem, a milczenie złotem. Tzw. skrzydlate słowa, będące cytatami ze znanych utworów literackich, oraz powiedzenia, które weszły do języka codziennego, mające charakter sentencji lub aforyzmu, można uznać za frazeologizmy jedynie wówczas, gdy spełniają warunki definicyjne frazeologizmu, jak np. Kości zostały rzucone. Zgodnie z definicją frazeologizmy są to społecznie utrwalone połączenia wyrazów, których znaczenie nie wynika ze znaczeń ich komponentów. Jak wiadomo, nie wszystkie sentencje czy aforyzmy mają znaczenie przenośne, podobnie jak cytaty z literatury czy znane powiedzenia. Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-11-09 |
Co to oznacza czarna polewka? | |
Czarna polewka to zupa z krwi zwierzęcej, zwana także czerniną. Dawniej funkcjonował zwrot dostać (albo podać) komuś czarną polewkę o znaczeniu ‘spotkać się z odmową w konkurach (albo odrzucić konkurenta; dostać (albo dać) kosza przez poczęstunek czarną polewką’ (zob. Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego). Z literatury znamy przykład Jacka Soplicy, któremu w taki właśnie sposób dano do zrozumienia, że nie jest mile wdziany jako kandydat na męża dla Ewy Horeszko. Julian Krzyżanowski wspomina o notowanym przez Adalberga przysłowiu dotyczącym tego samego zwyczaju towarzyskiego: Dostał odprawę, czerninę na potrawę (J. Krzyżanowski: Mądrej głowie dość dwie słowie. T. 2, s. 11-15; tam też o innych symbolach odmowy, takich jak arbuz (harbuz) i kosz, dostać kosza). Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-11-08 |
Jakie są związki frazeologiczne z wyrazami słońce i deszcz? | |
Związki frazeologiczne z wyrazem słońce to np. coś jest jasne jak słońce (na niebie), porywać się (iść, rzucać się itp.) z motyką na słońce, najlepszy pod słońcem, najgorszy pod słońcem. Z wyrazem deszcz mamy w polszczyźnie również kilka frazeologizmów, np. spaść z deszczem, dostać się, trafić, wpaść itp. z deszczu pod rynnę, coś się mnoży, rośnie itp. jak grzyby po deszczu, czekać, wyglądać, pragnąć czegoś jak kania deszczu (dżdżu) oraz przysłowie Z dużej chmury mały deszcz. Informacje o znaczeniu wymienionych związków znaleźć można np. w Słowniku języka polskiego pod red. M. Szymczaka. Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-11-04 |
Jakie są związki frazeologiczne do słowa przyjaźń? | |
Przyjaźń łączy, wiąże kogoś z kimś, mówimy wszak o węzłach przyjaźni. Przyjaźnią można kogoś darzyć, można mu ją okazać lub przysiąc i oczywiście dobrze jest komuś przyjaźni dochować. Najlepiej, jeśli przyjaźń jest przyjaźnią do grobowej deski. Wszystkie te powiązania rzeczownika przyjaźń można znaleźć np. w Słowniku języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka. Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-10-27 |
Co oznacza kainowe znamię? | |
Kainowe piętno – bo w takiej właśnie formie odnotują go słowniki – to związek frazeologiczny pochodzący ze Starego Testamentu. Oznacza ‘piętno, znamię zbrodniarza, mordercy, bratobójcy, zabójcy brata albo rodaka’ (zob. np. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza), biblijny Kain zabił bowiem swego brata Abla z zazdrości o miłość Boga, za co Bóg napiętnował go znamieniem na czole, aby nikt go nie zabił. W literaturze polskiej mamy także do czynienia z piętnem zabójcy – w dramacie Juliusza Słowackiego tytułowa Balladyna, zabójczyni siostry, miała na czole niezmywalne znamię. Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-10-11 |
Co oznacza związek frazeologiczny Uczta Baltazara? | |
Według Biblii podczas wielkiej uczty urządzonej przez Baltazara, władcę Babilonii, posłużono się naczyniami sakralnymi zrabowanymi ze świątyni w Jerozolimie – wtedy też ukazał się napis zapowiadający upadek Baltazara. Związek frazeologiczny uczta Baltazara to wyrażenie książkowe oznaczające wystawne przyjęcie odbywające się w przededniu jakichś tragicznych wydarzeń, świadczące o przeczuwanym nieszczęściu (zob. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). We frazeologizmie tym wyraz uczta należy napisać małą literą. Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-07-01 |
Skąd wzięło się określenie biały kruk? | |
Biały kruk to stały związek frazeologiczny oznaczający rzecz unikatową, rzadką, osobliwą, a stosowany głównie w bibliotekarstwie w odniesieniu do rzadkich, cennych, książek, zwykle starodruków. Jak wiadomo, kruki mają czarne upierzenie, a zatem to metaforyczne i oksymoroniczne określenie ukazuje pewnie wiarę w istnienie rzadkich, nietypowych okazów. W literaturze dotyczącej przysłów znaleźć można także inną genezę tego wyrażenia, powiązaną z domniemaną długowiecznością kruka, której dają wyraz wierzenia wielu narodów w starożytności i średniowieczu. Julian Krzyżanowski przypomina tu uwagi żyjącego w XVI wieku Konrada Gesnera o skandynawskich białych krukach, których kolor może być wynikiem oddziaływania mrozów. Echa tych wierzeń można widzieć w Panu Tadeuszu, gdzie wśród stworzeń szukających schronienia w głębiach puszczy wymienia się także posiwiałego ze starości kruka (zob. J. Krzyżanowski: Mądrej głowie dość dwie słowie. T. 2. Dwie nowe centurie przysłów polskich. Warszawa 1960, s. 145-146). Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-06-29 |
Nie mogę nigdzie znaleźć informacji, czy bardzo popularne zwroty jak np. przysłowiowa śliwka w kompot lub przysłowiowy kwiatek do kożucha są dopuszczalne, bo tak naprawdę nie ma o nich przysłów, co podaje jako argument przeciw ich używaniu jeden z kolegów. Chciałabym rozstrzygnąć tę kwestię. | |
Po pierwsze – nie wszystkie związki frazeologiczne są przysłowiami, ale każde przysłowie jest frazeologizmem. Oba podane przykłady z pewnością są używane i odnotowane w słownikach, ale przysłowiami nie są. Po drugie – związków frazeologicznych i przysłów nie powinno się w żaden sposób modyfikować, lecz odtwarzać je w stałej postaci. Dlatego nie można uznać za poprawne wypowiedzi, w których używa się zaledwie części danego zwrotu, jak np. *śliwka w kompot (poprawnie: wpaść jak śliwka w kompot). Po trzecie – językoznawcy podkreślają, że przymiotnik przysłowiowy jest nadużywany, zwłaszcza w tekstach dziennikarskich. Za rażące uznaje się zwłaszcza umieszczanie w cudzysłowie frazeologizmu poprzedzonego niepotrzebnymi określeniami tak zwany i przysłowiowy, np. niepoprawnie: Pytanie nie zapędziło żadnego z uczestników w tak zwany „kozi róg”, poprawnie: Pytanie nie zapędziło żadnego z uczestników w kozi róg. Niepoprawnie: Utopiłaby go w przysłowiowej „łyżce wody”, poprawnie: Utopiłaby go w łyżce wody (por. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego). Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-06-21 |
Czy w języku polskim istnieje zwrot frazeologiczny znać się na czymś jak kura na pieprzu? | |
Oczywiście że istnieje! Nie jest to zwrot nowy, bo notował go już Słownik frazeologiczny języka polskiego S. Skorupki. Związek ten znaczy ‘nie znać się na czymś wcale, nie mieć o czymś pojęcia’. Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2004-05-17 |
Nie zasypiał gruszek w popiele czy nie zasypywał...? Aż mi się nie chce wierzyć, żeby pierwsza forma była poprawna, bo nie ma sensu, ale słyszę ją co chwilę. | |
A jednak to nie zasypiać gruszek w popiele jest właściwą postacią tego związku frazeologicznego, którego używamy w znaczeniu ‘nie zaniedbywać spraw ważnych, nie zapominać o nich, umiejętnie wykorzystywać nadarzające się okoliczności’. A skąd taki związek frazeologiczny? Dawniej, a i teraz też, suszono owoce w gorącym piecu, ale nie na ogniu, lecz w żarze, który pozostał. Popiół był gorący, więc trzeba było czuwać i pilnować, aby gruszki nie spaliły się i stąd nie zasypiać. Realia świata bardzo się zmieniły, mało kto suszy teraz w ten sposób owoce i stąd błędna modyfikacja nie zasypywać. Trzeba uwierzyć w to, co tylko z pozoru nie ma sensu. Wiele ciekawych wyjaśnień dawnych powiedzeń i przysłów znaleźć można w Nowej księdze przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego. Romualda Piętkowa |