Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Znaczenie2005-05-31
Zwracam się z prośbą o wyjaśnienie, czy część zdania po lub odnosi się tylko do kosztów naprawy czy też jednocześnie kosztów naprawy i cenę nabycia? Oto treść zdania:
...ubezpieczonych w wartości rzeczywistej - koszt naprawy lub cenę nabycia nowego środka trwałego tego samego rodzaju, typu, modelu i o tych samych bądź zbliżonych parametrach zwiększone o koszty transportu i montażu, pomniejszone o stopień technicznego zużycia, a w przypadku maszyn i urządzeń poddanych szybkiemu postępowi technicznemu...
Spójnik lub łączy zdania lub człony zdań, wyraża możliwą wymienność albo wzajemne wyłączanie się tych elementów. Dlatego też tak skonstruowane zdanie komunikuje, że mamy do wyboru jedną z dwóch możliwości – koszt naprawy lub cenę nabycia.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-05-30
Prosiłabym bardzo o pomoc na temat chrematonimi - jest to dział onomastyki.
Chrematonimia zajmuje się badaniem nazw własnych wyrobów, np. napoleonka (rodzaj ciastka), żuk (marka samochodu) itd. Nazwa chrematonimia pochodzi od greckiego chrēma, chrēmatos ‘rzecz, przedmiot, towar’ (por. np. Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-05-20
Witam. Interesuje mnie znaczenie słowa sajerz, odnotowanego bodaj przez wszystkie większe słowniki ortograficzne. Szukałem w najróżnorodniejszej literaturze tegoż słowa i pytałem przeróżne osoby, jednak nikt do tej pory nie znał znaczenia tajemniczego sajerza, a nawet nie znalazł żadnej dokumentacji, w której by użyto go w jakimś kontekście. Wydaje mi się to tym bardziej kuriozalne, że przecież leksykografowie od słowników ortograficznych nie są od notowania „słów-widm”, lecz ich decyzja o umiejscowieniu danego słowa w słowniku jest zdeterminowana przez częstość jego występowania w literaturze, w polszczyźnie mówionej, potocznej, gwarowej itp. Byłbym bardzo wdzięczny za odpowiedź. Łączę pozdrowienia, Grzegorz M.
Wyraz sajerz to jak na razie zagadka. Proszę przeczytać, co na ten temat pisze prof. Krystyna Długosz-Kurczabowa w Poradni Językowej PWN.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-04-27
Co oznacza zwrot Anno Domini?
Anno Domini znaczy ‘w roku Pańskim, tj. naszej ery’. Wyrażenia tego używa się wraz z rokiem, np. Anno Domini 2005. Często stosuje się skrót A.D.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-04-27
Witam, chciałabym prosić o wyjaśnienie różnicy między określeniem krewny, a kuzyn. Szukałam w internecie, ale jednoznacznej różnicy nie znalazłam. Ja dotychczas traktowałam te dwa słowa jako synonimy. Niektórzy moi znajomi twierdzą, że kuzyni to dzieci ciotek ,wujków i stryjostwa (i tylko ich dzieci). Ale przecież znaleźć można też określenia bliski kuzyn, daleki kuzyn. Będę wdzięczna za rozstrzygnięcie tego problemu. Serdecznie pozdrawiam, Teresa C.
W polszczyźnie słowo krewny znacznie dłużej funkcjonuje jako określenie relacji pokrewieństwa. Poświadczone już w XIV wieku oznaczało ‘osobę mającą tę samą krew, wspólnego przodka’. W prasłowiańszczyźnie wyraz ów miał postać *krъv-ьnъ (przymiotnik), utworzoną na bazie rzeczownika rodzaju żeńskiego: *kry, krъve (‘krew’). Natomiast leksem kuzyn pojawił się w języku polskim dopiero w XVIII wieku z francuskiego cousin (rodzaj męski), cousine (rodzaj żeński). Nazwa ta występuje na oznaczenie każdego krewnego lub powinowatego, bez względu na stopień pokrewieństwa (stąd związki wyrazowe: bliski kuzyn, daleki kuzyn).
W dzisiejszym języku polskim krewny jest pojęciem szerszym, obejmującym nazwy wszelkich stopni pokrewieństwa i zasadniczo kontynuuje swe dawne znaczenie. Natomiast istotne zmiany zaszły w sensach, jakie niesie ze sobą rzeczownik kuzyn. Pierwotnie to zapożyczenie mogło oznaczać każdego krewnego lub powinowatego. Jednak w dzisiejszym języku ogólnym zaznacza się tendencja, by kuzyn oznaczał przede wszystkim brata stryjecznego, ciotecznego lub wujecznego, a dopiero sekundarnie – dalszego krewnego lub dalszego powinowatego. Pierwotnie bowiem język polski szczycił się trzema parami określeń: stryjeczny brat / stryjeczna siostra, cioteczny brat / cioteczna siostra, wujeczny brat / wujeczna siostra. Stan ten zachowany jest do dziś w gwarach mazowieckich i małopolskich. Z kolei w języku ogólnym oraz gwarach śląskich, wielkopolskich i pomorskich obserwujemy tendencję do stosowania w trzech wymienionych wyżej znaczeniach takiej pary nazw: kuzyn / kuzynka (por. Mieczysław Szymczak Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w historii i dialektach języka polskiego Warszawa 1966).
Joanna Przyklenk
Znaczenie2005-04-13
Dzień dobry! Proszę mi powiedzieć, co to jest za słowo zesłowiańszczony. Nie mogę go znaleźć w żadnym słowniku. Czy to jest może neologizm? Dziękuję za pomoc.
Nie jest to neologizm, wręcz przeciwnie – niektórzy uznaliby go za wyraz przestarzały! We współczesnych słownikach rzeczywiście trudno ten wyraz znaleźć, podobnie jak na stronach internetowych (tylko 3 przykłady), ale za w Słowniku języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego wydanym w latach 1958-1969 mamy czasownik zesłowiańszczyć, od którego interesujący Panią wyraz pochodzi. Zesłowiańszczony to imiesłów przymiotnikowy bierny utworzony od czasownika zesłowiańszczyć, który już w wymienionym słowniku jest opatrzony kwalifikatorem rzadki i oznacza ‘uczynić Słowianinem; nadawać czemu cechy słowiańskie’. Współcześnie funkcjonują wyrazy o podobnym znaczeniu, takie jak spolszczyć i spolszczony, zgermanizować i zgermanizowany.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-03-23
Witam! Co właściwie znaczy skrót PLN, czy się odmienia np. peelenów, peelena. Czy możliwe jest utworzenie zdania typu buty kosztują 100 PLN / peelenow? Dziękuję za odpowiedź.
Skrót PLN, który coraz częściej zastępuje zł., oznacza ‘nowy polski złoty’ (od 1995 roku, po denominacji złotego). Pierwsze dwie litery PL odnoszą się do nazwy naszego kraju, trzecia litera – N – oznacza ‘nowy’. Skrót ten jest nieodmienny, podobnie jak skróty nazw innych walut typu USD, DEM. Formy peelenów, peelena są potoczne i chyba dość żartobliwe, kilkaset takich przykładów znalazłam w Internecie. Sądzę, że w codziennych kontaktach z ludźmi mówimy (nawet potocznie) złotych, a nie peelenów.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-03-20
Szanowni Państwo! Byłbym bardzo wdzięczny za informację dotyczącą słowa osławiony. W moim odczuciu (m.in. za Słownikiem poprawnej polszczyzny prof. Szymczaka) jest to określenie o charakterze pejoratywnym, np. osławiony doktor Mengele, osławiony oddział SS Galizien etc. Ostatnio można jednak coraz częściej spotkać się z użyciem tego wyrażenia w znaczeniu pozytywnym, jako synonim sławny, owiany legendą np. osławiony Dywizjin 303. Czy takie przeniesienie znaczenia jest poprawne lub dopuszczalne w języku potocznym i literackim? Dziękuję za szybką odpowiedź. Z wyrazami szacunku,
Marcin Romeyko-Hurko
Osławiony o znaczeniu ‘mający głośną, ale nie najlepszą reputację; okrzyczany, mający złą sławę’ to imiesłów utworzony od czasownika osławiać (osławić), który od dawna oznaczał ‘obmawiać, szkalować kogo, zniesławiać’. W takim znaczeniu czasownik ten używany był np. w pismach I. Krasickiego, M. Mochnackiego, S. Przybyszewskiego i in. oraz odnotowany jest w Słowniku języka polskiego S. B. Lindego (1807-1814), a także w Słowniku języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego (1958-1969). Istniał niegdyś również rzeczownik odczasownikowy osława o znaczeniu ‘zła opinia; niesława, hańba, wstyd’. Jeśli rzeczywiście współcześnie wyraz osławiony bywa używany w znaczeniu ‘sławny’, to należałoby takie użycia uznać za błędne, co czyni m.in. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego. Warto jednak pamiętać, że język i jego elementy zmieniają się, niektóre formy czy znaczenia ewoluują i zmieniać się także mogą w wyniku błędów popełnianych przez jego użytkowników. W historii języka wiele można wskazać przykładów tzw. melioracji znaczeniowej, czyli polepszenia znaczenia wyrazu, który miał niegdyś znaczenie zdecydowanie pejoratywne, por. np. kobieta, przymiot, zmiennik. Być może dzisiejsze – błędne chwilowo użycia – będą w przyszłości postrzegane za kolejny etap rozwoju znaczeniowego imiesłowu osławiony?
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-03-18
Co oznacza słowo laktowegetarianie?
Laktowegetarianin (lub owolaktarianin) to człowiek niejadający mięsa ani ryb, lecz dopuszczający w swej diecie mleko, produktu mleczne oraz jaja (od łacińskich cząstek lacto- – lac, lactis ‘mleko’ i owo- – ovum ‘jajo’, zob. Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-02-22
Ratunku! Jaka jest różnica miedzy słowem warzywa i jarzyny? Jesteście moją ostatnią deską ratunku. Dzięki, Iwona
Warzywo to ‘roślina zielna, której jadalna część korzeniowa, liściowa, kwiatostanowa, cebulowa, nasienna lub owocowa spożywana jest na surowo, po ugotowaniu, w przetworach lub jako przyprawa’. Jarzyna to ‘część jadalna rośliny warzywnej; roślina warzywna, warzywo’. Z przytoczonych za Słownikiem języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka definicji wynika, że warzywo w polszczyźnie to cała roślina, jarzyną natomiast nazywa się jedynie jej część, którą możemy zjeść.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-02-20
Czy poprawne jest wyrażenie upust w sensie ‘zniżka’, ‘obniżka’? Czy może jedynie opust?
Jeśli handlowiec obniża cenę, to znaczy, że ją opuszcza (a nie upuszcza!), a więc ze względów słowotwórczych obniżka powinna się nazywać opust. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego uznaje opust za wyraz używany w handlu i definiuje go jako ‘obniżkę ceny udzielaną kupującemu przez sprzedawcę, rabat’, upust natomiast kwalifikuje jako wyraz środowiskowy (również handlowy) i wyjaśnia synonimem ‘obniżka’. W rzeczywistości oba wyrazy bywają stosowane wymiennie w ujednoliconym znaczeniu ‘obniżka’, a źródła internetowe pokazują nawet, że mniej logiczny upust znacznie się upowszechnił i jest obecnie cztery razy częściej używany.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-02-18
Potrzebuję w miarę dokładnego opisu wyrazu około. Zajmuję się zamówieniami publicznymi. Opisaliśmy, że wymagamy, aby pojemność kosza wynosiła około 25 litrów. W ofercie zaproponowano nam 14. Uznaliśmy, że to nie spełnia naszych wymogów. Wykonawca złożył protest pisząc, iż 14 spełnia wymóg około 25. Dziękuję za pomoc, Kasia
Wyraz około to przyimek wchodzący w skład określeń czasu, miary itp. Nadaje tym określeniom charakter przybliżony, a zatem słysząc zdanie typu Mężczyzna miał około czterdziestu lat, rozumiemy, że człowiek ten miał kilka lat mniej lub kilka lat więcej niż 40, ale z pewnością nie pomyślimy, że miał lat o połowę mniej! Nie wiem dokładnie, w jakim przedziale liczbowym mieści się pojemność około 25 litrów, z pewnością jednak jest to litrów 24 czy 23, ale także 26 czy 27, trudno natomiast określić pojemność prawie o połowę mniejszą jako pojemność przybliżoną, skoro w przybliżeniu (podobnie jak około) znaczy ‘mniej więcej dokładnie’. Jeśli mówimy, że coś stało się około północy, to mało kto byłby przekonany, że było to o szóstej rano! Widocznie wykonawca bardzo pragnie się zająć realizacją wspomnianej oferty :-).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-02-12
Czym zajmuje się felinolog?
Felinolog to specjalista w dziedzinie felinologii – nauki o kotach, ich anatomii, fizjologii, rasach i hodowli. Nazwa tego działu nauki pochodzi od francuskiego przymiotnika félin ‘koci’, ten zaś od łacińskiego rzeczownika felis ‘kot (zob. Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-02-12
Co to są herbicydy?
Herbicydy to termin rolniczy oznaczający ‘substancje chemiczne używane do niszczenia chwastów; środki chwastobójcze’ (zob. np. Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki). O pochodzeniu tego wyrazu piszemy w dziale Etymologia.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-01-14
Mam pytanie dotyczące przymiotnika euroatlantycki. Nie ma go w słownikach. Może powinien być zapisany euratlantycki lub euro-atlantycki? Co on oznacza? Czy to taki, który ma związek z państwami członkowskimi NATO, czy może dotyczący relacji Europa - Stany Zjednoczone? Będę wdzięczna za pomoc. Małgorzata U.
Przymiotnik euroatlantycki znaleźć można – choć bez definicji – w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego, jego znaczenie natomiast (które Pani trafnie odczytała) podaje Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza: ‘dotyczący Europy i Stanów Zjednoczonych’ (np. euroatlantyckie struktury bezpieczeństwa). Co do pisowni tego słowa, to jest ona zdecydowanie łączna – jak we wszystkich wyrazach złożonych z początkowym członem euro-, który wskazuje na związek z Europą czy Europejczykami.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-01-12
Czy istnieje takie słowo jak skonstytucjonalizowana? Całe zdanie brzmi: W projekcie ustawy została skonstytucjonalizowana instytucja X.
Imiesłowu skonstytucjonalizowany ani czasownika skonstytucjonalizować (czy konstytucjonalizować), od którego ów imiesłów pochodzi, nie odnotowują jak na razie słowniki ogólne języka polskiego. W Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza jest natomiast pochodny od wspomnianego czasownika rzeczownik konstytucjonalizacja – termin polityczny i prawny o znaczeniu ‘wprowadzenie jakiegoś przepisu do konstytucji, uczynienie jakiejś zasady przepisem konstytucyjnym’. Czasownik konstytucjonalizować i jego formy w takim właśnie znaczeniu występują jednak w dyskusjach politycznych, np. Klubu Parlamentarnego Unii Pracy na temat zmian w Konstytucji, senackiej Komisji Ustawodawstwa i Praworządności, a także na stronie Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w Brukseli (brws.silesia-region.pl) czy na łamach Gazety Wyborczej (z 9 V 2000): Czy rewolucyjne obietnice, które przynajmniej na pierwszym etapie były w przeważającym stopniu obywatelskie i kosmopolityczne da się - żeby użyć zwrotu Bruce’a Ackermana - skonstytucjonalizować? Jakie są szanse, że kraje te zbudują konstytucje wolności celem pozbycia się spuścizny autarchii, obskurantyzmu, postaw plemiennych, resentymentów i stworzą ochronę dla świeżo nabytych obszarów autonomii?. Wniosek jest następujący: imiesłów skonstytucjonalizowany jest w polszczyźnie używany, choć być może nieczęsto. Nie jest jeszcze odnotowany w słownikach, ale został utworzony poprawnie i można go używać.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-01-07
Co oznacza wyraz Beniaminek?
Beniaminek pisany wielką literą to zdrobnienie od imienia Beniamin, ale myślę, że nie o zdrobnienie tu idzie. Pisany małą literą beniaminek używany jest w polszczyźnie w znaczeniu ‘ulubione, zwykle najmłodsze, najbardziej pieszczone dziecko; także osoba dorosła, najmłodsza w jakimś gronie, którą się faworyzuje, otacza troskliwą opieką; ulubieniec; pupilek’ (por. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka, Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki). Określenie to jest w naszym języku biblizmem, ponieważ wywodzi się z Biblii, a jednocześnie eponimem, ponieważ pochodzi od imienia Beniamin. Beniamin był najmłodszym synem patriarchy biblijnego, Jakuba, i jego żony, Racheli, która umarła w połogu po urodzeniu Beniamina. Nazwała syna Benoni, co oznaczało ‘syn mego bólu’, ale po jej śmierci ojciec zmienił to imię na bardziej optymistyczne Beniamin, oznaczające ‘syn szczęścia, syn prawicy’ (por. W. Kopaliński Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych). Wyraz beniaminek współcześnie często pojawia się w tekstach dotyczących sportu, a zwłaszcza futbolu w znaczeniu ‘drużyna, która w danym sezonie uzyskała awans do wyższej klasy lub ligi’ (Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-12-10
Co oznacza słowo gensek?
Gensek to skrótowiec złożeniowy, skomponowany z części wyrazów pełnej nazwy sekretarz generalny, a właściwie general’nyj sekretar’, ponieważ jest to skrótowiec rosyjski, niezbyt mile w polszczyźnie widziany i używany zwykle z ironią (por. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego). Inne podobnie utworzone skrótowce to rosyjskie politbiuro, rednacz, sowchoz, a ostatnio w naszym języku także i specsłużby, specustawa. Wzorem dla skrótowców złożeniowych, w których skład wchodzi cały wyraz określany i część wyrazu określającego, są też konstrukcje obce, takie jak Bundesbank, Amerbank, Inwestbank. Nowe skróty tego typu współcześnie tworzone nie są aprobowane przez językoznawców normatywistów i są kwalifikowane jako niepoprawne.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-12-09
Jak nazwać (opisać) po polsku charakterystyczne dźwięki wydawane np. przez Indian, zwane bodajże hałłakowaniem. Czy hałłakować ma jeszcze jakieś synonimy i jaka jest geneza tego słowa?
Hałłakowanie odnalazłam jedynie w kontekstach wskazujących na to, że są to dźwięki wydawane przez Tatarów, o Indianach ani słowa! Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego podaje, że hałłachowanie pochodzi od czasownika hałłachować (zapisywanego również jako ałłachować, ałłakować oraz hałłakować), który z kolei definiuje jako ‘wołać hałła!’. Tenże słownik podhasłem hałła! notuje: ‘okrzyk wojenny Turków i Tatarów; ałła!’ i podaje przykład użycia z Ogniem i mieczem H. Sienkiewicza. Okrzyk hałła! pochodzi od Allah- nazwy muzułmańskiego boga.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-12-08
Czy wobec młodego prawnika przed aplikacją można używać tytułu mecenas?
Obawiam się, że w tym przypadku słowo mecenas byłoby pewnym nadużyciem, ponieważ tytuł ten stosowany jest grzecznościowo wobec adwokatów.
Katarzyna Wyrwas

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166