Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Ortografia2007-06-26
Czemu Fis-dur pisane jest wielką literą fis-moll nie?
W muzyce na oznaczenie tonacji durowych (majorowych) używamy wielkich liter, a tonacji molowych (minorowych) – małych liter: A-dur, As-dur, B-dur, C-dur, D-dur, Es-dur, F-dur, G-dur, H-dur; a-moll, b-moll, c-moll, g-moll.
Aldona Skudrzyk
Odmiana2007-06-26
Jakimi częściami mowy są wyrazy: fis, fis-moll, Fis-dur itp.?
Wyrazy: fis, fis-moll, Fis-dur itp. są nieodmiennymi rzeczownikami w rodzaju nijakim.
Aldona Skudrzyk
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2007-06-26
Jaka jest poprawna wersja: Figlarnii czy Figlarni? Figlarnia to tylko nazwa firmy.
Skoro mianownik brzmi Figlarnia, to w dopełniaczu lp. oczywiście Figlarni, przez jedno i.
Katarzyna Wyrwas
Poprawność komunikacyjna2007-06-26
Jaka jest poprawna forma wypowiedzi dzwonię z sieci Plus, dzwonię z firmy Plus etc. czy np. dzwonię z sieci Plusa, dzwonię z firmy Plusa etc.?
Konstrukcje dwuczłonowe sieć Plus, firma Plus mają charakter oficjalny, urzędowy; podobnie np. miasto Gliwice, gmina Gdańsk. W takich konstrukcjach odmienia się ta część pierwsza, która nie jest nazwą własną, ale jej uszczegółowieniem: o sieci Plus, z firmą Plus, w mieście Gliwice, o gminie Gdańsk. Tak więc: dzwonię z firmy Plus (jest Pan/Pani jej przedstawicielem) lub z sieci Plus (jest Pan/Pani jej użytkownikiem). W wersji potocznej odmiana jest inna: dzwonię z Plusa, pracuję w Gliwicach, piszę o Gdańsku.
Aldona Skudrzyk
Poprawność komunikacyjna2007-06-26
Czy formy dzisiaj i w dniu dzisiejszym są jednakowo poprawne? A która według Państwa jest lepsza? Kontekst jest taki: Muzeum w dniu dzisiejszym nieczynne. Przepraszamy.
Przysłówki dzisiaj i dziś są wyrazami o znaczeniu neutralnym, są zatem poprawne w każdym tekście, natomiast połączenie w dniu dzisiejszym jest nacechowane oficjalnością i pojawić się może jedynie w tekstach oficjalnych, urzędowych, choć nie można zapomnieć, że słowniki poprawnej polszczyzny przestrzegają przed konstrukcją dzień dzisiejszy, która (podobnie jak dzień jutrzejszy, dzień wczorajszy) jest nadużywana właśnie w wypowiedziach w utrzymanych w stylu oficjalnym i urzędowym. Nowy słownik poprawnej polszczyzny stwierdza na przykład, że zamiast zdania W dniu dzisiejszym żegnamy naszego zmarłego kolegę lepiej powiedzieć / napisać: Dzisiaj żegnamy naszego zmarłego kolegę; zamiast zdania Dzień dzisiejszy rozpoczyna nowy etap w stosunkach polsko-niemieckich lepiej użyć wypowiedzenia: Dziś rozpoczyna się nowy okres w stosunkach polsko-niemieckich. Za zdecydowanie niepoprawną uznawana jest konstrukcja na dzień dzisiejszy, która pojawia się w wypowiedziach typu Stan oszczędności na dzień dzisiejszy (poprawnie: Aktualny stan oszczędności), Prognoza pogody na dzień dzisiejszy (poprawnie: Prognoza pogody na dziś), Na dzień dzisiejszy ceny akcji wzrosły (poprawnie: Dzisiaj ceny akcji wzrosły). W cytowanym przez Panią tekście ja sama pewnie użyłabym przysłówka dzisiaj lub dziś, jednak skoro miałoby to być oficjalne zawiadomienie, zaakceptować można także wersję Biały Dom w dnu dzisiejszym jest nieczynny. Przepraszamy.
Katarzyna Wyrwas
Wymowa2007-06-26
Jak się obecnie wymawia wyraz dziennik albo dziennikarka? Interesuje mnie szczególnie zbitka spółgłosek nosowych. Czy słownik wymowy dopuszcza ń-ń w środku wyrazu czy raczej n-ń?
Słownik wymowy polskiej (red. nauk. M. Karaś, M. Madejowa) dopuszcza dwa sposoby wymowy: [dźeńńik] (podwójne ń) albo [dźenńik]. Podobnie albo [dźeńńikasz] albo [dźenńikasz].
Alicja Podstolec
Interpunkcja2007-06-26
Jaka jest zasada używania dwukropka w przypadku daty? Czy po miejscowości można użyć dwukropka przed datą, a może poprawniejszy byłby średnik lub przecinek?
Datę oddzielamy od nazwy miejscowości przecinkiem, np. Katowice, 23.02.2007 r.
Katarzyna Mazur
Ortografia2007-06-26
Jak poprawnie zapisać dwuipółdniowy: dwu i pół dniowy czy dwu- i pół- dniowy? Czy może jest jeszcze inna możliwa i zarazem poprawna forma zapisu?
Poprawny jedynie zapis to dwuipółdniowy. Jest to przymiotnik utworzony od dwu liczebników, rzeczownika i spójnika i. Analogiczne postaci to np. dwuipółwieczny, dwuipółletni, dwuipółgodzinny, dwuipółmilowy, dwuipółstopniowy, dwuipółkrotny. Przy czym należy pamiętać, że tutaj dwa i pół dotyczy dystansu (czasowego, odcinkowego) lub stopnia intensywności, toteż wchodzi w połączenia niemal wyłącznie z jednostką czasu lub miary.
Marcin Kluczny
Wyrazy obce2007-06-29
Mam prośbę, może mi ktoś wytłumaczyć, co tak naprawdę znaczy torcida? Sporo tego na murach, a tak naprawdę prawie nikt nie wie, co to oznacza...
Wyrazu torcida nie odnotowują jeszcze słowniki języka polskiego, a jego znaczenie można zrekonstruować jedynie podczas czytania treści internetowych serwisów kibiców piłkarskich. Ten mało znany poza środowiskiem piłkarskim wyraz pochodzi z brazylijskiej odmiany języka portugalskiego, w którym od czasownika torcer [wym. torser] oznaczającego w brazylijskim języku sportowym ‘dopingować, kibicować’ utworzono rzeczownik torcida (w języku oryginalnym wymawiany [torsida]). Torcidas to określenie brazylijskich grup kibiców, nie będące jednak nazwą własną. Polska torcida to grupa najbardziej zagorzałych, fanatycznych kibiców drużyny piłkarskiej, stowarzyszenie, które zajmuje się organizacją opraw meczowych, wyjazdów, dopingowaniem oraz wspieraniem swojego klubu. Nazwą torcida określa się wiele grup kibiców w różnych krajach: w Polsce torcidę tworzą kibice Górnika Zabrze (nazwę torcida przyjęli od roku 1999), w Chorwacji istnieje torcida Hajduka Split (zob. http://pl.wikipedia.org/wiki/Torcida). W polszczyźnie rzeczownik torcida ze względu na swe zakończenie jest odmienny według deklinacji żeńskiej: lp. M. torcida, D. torcidy, CMs. torcidzie, B. torcidę, N. torcidą, W. torcido! ; lm. MBW. torcidy, D. torcid, C. torcidom, N. torcidami, Ms. torcidach.
Katarzyna Wyrwas
Składnia2007-06-26
Z tego, co wyczytałam w Słowniku poprawnej polszczyzny, coś lub ktoś może być dostępne dla kogoś (ale nie czegoś). W takim razie, czy poprawne jest zdanie: Teleskopy są dostępne dla każdej pracowni fizycznej?
Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego (2002) nie zabrania używania konstrukcji dostępny dla czegoś. W publikacji tej znajdujemy wprawdzie wyeksponowane połączenia dostępny dla kogoś ‘taki, do którego można wejść, dojść’ i dostępny komuś ‘nietrudny do zdobycia, osiągalny’, a Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza (2003) odnotowuje przykłady Towary dostępne dla wszystkich. Sport, teatr dostępny dla ogółu z połączeniem dostępny dla kogoś w znaczeniu ‘nietrudny do zdobycia, łatwy do osiągnięcia; osiągalny’, dokładniej odpowiadającym cytowanemu przez Panią zdaniu. Ten sam słowni podaje związek frazeologiczny coś jest dostępne dla czyjejś kieszeni, w którym występuje konstrukcja dostępny dla czegoś. W naszych czasach rozszerza się zakres używania struktur z przyimkiem dla, ponieważ słowo wskazuje na adresata czynności i oznacza uwzględnianie czyichś interesów, działanie ze względu na kogoś. Z podobnym procesem spotykamy się w konstrukcjach typu (!)dedykować coś dla kogoś, która powinna brzmieć dedykować coś komuś, ponieważ czasownik dedykować tradycyjnie łączy się z rzeczownikami w celowniku. Zmiany łączliwości składniowej dedykować mogą mieć w tym przypadku związek z trwającą od stuleci ewolucją funkcjonalną celownika polegającą na ograniczaniu jego użyć (zob. M. Brodowska-Honowska, Historyczne procesy przekształceń polskiego celownika w formy przyimkowe, Warszawa 1955; K. Pisarkowa, Historia składni języka polskiego, Wrocław 1984, s. 105; D. Buttler, Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny, Warszawa 1976, s. 147, 148 i in.). Nieprecyzyjną formę celownika zastępuje bardziej wyspecjalizowana struktura z przyimkiem dla. Niedawno w telewizji emitowano reklamę, w której mamy do czynienia ze zmodyfikowanym schematem składniowym czasownika zapewniać, ponieważ poprawna konstrukcja zapewniać coś komuś została zastąpiona przez (!)zapewniać coś dla kogoś: Jogurty Danone opracowano specjalnie tak, abyś mogła zapewnić aż pięć korzyści dla swojej rodziny. Konkludując, cytowane zdanie należy uznać za poprawne pod względem składniowym.
Katarzyna Wyrwas
Słowotwórstwo2007-06-26
Czy bardzo ostatnio modny wyraz deubekizacja jest skonstruowany prawidłowo?
Do tego wyrazu, który jest ostatnio w mediach i polityce używany z upodobaniem, można mieć dwa poważne zastrzeżenia natury językowej, co stwierdzali już wcześniej inni językoznawcy. Po pierwsze słowo to – używane w sytuacjach oficjalnych w polityce – ma defekt stylistyczny: zostało utworzone od pejoratywnie nacechowanego i potocznego rzeczownika ubek (por. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza: ubek – potocznie, pogardliwie ‘funkcjonariusz aparatu bezpieczeństwa w PRL’), a w związku z tym – jako niestosowne – nie powinno być używane przez osoby publiczne i w starannej, oficjalnej odmianie języka polskiego. Drugi zarzut dotyczy ortografii tego wyrazu – jak podaje cytowany wcześnie słownik, cząstka dez- (pochodząca z francuskiego dés-) stanowi ‘pierwszy człon wyrazów złożonych, których drugi człon zaczyna się samogłoską (odpowiednik de- stawianego przed spółgłoską), mający znaczenie: przeciwieństwo, odwrotność, odrzucenie, zaprzeczenie czegoś’, np. dezorganizacja, dezorientacja. Jak pisze publicysta Maciej Malinowski, wyraz *deubekizacja „to pseudonaukowy twór, po który sięgnięto przez analogię do wielu wyrazów o zakończeniu -acja (np. dekolonizacja, depolonizacja, destalinizacja, decentralizacja itp.)” (zob. Obcy język polski). Poprawnie wyraz ten powinien więc mieć zapis dezubekizacja. Dodać warto, że użytkownicy języka polskiego coraz mniej wagi przywiązują do kwestii poprawności językowej, dlatego też na stronach internetowych można znaleźć np. zarówno formy niepoprawne typu *deaktywacja (8 tys.), *deaktualizacja (3 tys.), jak i poprawnie utworzone odpowiednie: dezaktywacja (11 tys.), dezaktualizacja (6 tys.). Proszę zauważyć, że form niepoprawnych bywa tylko dwa razy mniej niż poprawnych, a bywa taż tak, że proporcja niepoprawnych do poprawnych wynosi np. aż 8 : 11!
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-26
Czysto rasowe, czterorasowe, bezrasowe - czy taki zapis jest prawidłowy? Chodzi mi o łączną lub rozdzielną pisownię.
Wszystkie wymienione formy są zapisane poprawnie. Czysto rasowe to połączenie przysłówka z przymiotnikiem, które trzeba pisać rozdzielnie, czterorasowe to złożenie słowotwórcze pisane łącznie, bezrasowe natomiast to formacja słowotwórcza utworzona od wyrażenia przyimkowego bez rasy – takie formy również są pisane łącznie.
Katarzyna Wyrwas
Grzeczność językowa2007-06-26
Czy pisząc list do adwokata i zaczynając go od Szanowny Panie Mecenasie, mogę ten list zakończyć zwrotem Cieszę się bardzo na wpółpracę z Panem?
Pewnie współpraca z adwokatem może być źródłem radości, pewnie i tak jest. Ma to jednak nazbyt chyba osobisty wydźwięk. Radziłabym raczej: Mam nadzieję na owocną współpracę lub Z nadzieją na dobrą współpracę.
Aldona Skudrzyk
Frazeologia2007-06-26
Mam pytanie o pochodzenie (znaczenie znam) frazeologizmu ciemny/głupi jak tabaka w rogu.
Frazeologizm ciemny jak tabaka w rogu używany jest co najmniej od XVIII stulecia w znaczeniu ‘o kimś, kto nic nie wie, nie rozumie, nie ma o niczym pojęcia’. Oprócz takiej postaci utrwalonego tradycją związku wyrazowego, spotykamy w języku polskim również jego warianty, np.: (a) by nie być jak w rogu; (b) nic nie wie jak tabaka w rogu; (c) oni jak w rogu nic nie rozumieją; (d) jak w rogu nic nie słyszał; (e) głupi jak tabaka w rogu; (f) żyje jak tabaka w rogu. Pochodzenie omawianego związku frazeologicznego należy łączyć z dawnymi tabakierkami, które wyrabiano z rogu.
Joanna Przyklenk
Ortografia2007-06-26
Czy powinniśmy pisać: chirurgia mało inwazyjna czy też chirurgia małoinwazyjna. W opracowywanych w naszym wydawnictwie tekstach medycznych pojawiają się obydwa zapisy. Przyznam się, że do tej pory stosowałam pisownię rozdzielną, sugerując się zasadami pisowni wyrażeń typu: wysoko kwalifikowany, nowo mianowany. Być może jednak w przypadku nazwy techniki medycznej jest inaczej - jedno z wydawanych przez nas pism ma tytuł „Wideochirurgia i inne techniki małoinwazyjne”.
Zasadniczo pisownia takich połączeń jest rozdzielna. Ale: niektóre takie połączenia scaliły się i są określeniem stałej cechy opisywanego przedmiotu, jego trwałej właściwości. Składniki tych połączeń nie opisują już doraźnej cechy przedmiotu; stają się terminami specjalistycznymi. Tak właśnie jest w przypadku chirurgii małoinwazyjnej.
Aldona Skudrzyk
Odmiana2007-06-26
Jak piszemy słowo centrum w liczbie mnogiej?
Rzeczownik centrum nie odmienia się wprawdzie w liczbie pojedynczej, ale w liczbie mnogiej ma następujące formy: MBW. centra, D. centrów, C. centrom, N. centrami, Ms. centrach. [>Katarzyna Wyrwas
Etymologia2007-06-26
Proszę o pomoc w wyjaśnieniu pochodzenia słowa brzoza.
Słowo brzoza pochodzi od ogólnosłowiańskiego *berza. Nastąpiła tu przestawka grupy er między dwoma spółgłoskami, stąd późniejsze bréza, a następnie bŕoza i, po rozwoju tzw. r frykatywnego, dzisiejsze brzoza. Sławski (Słownik etymologiczny języka polskiego, 1952) podaje, że słowo brzoza funkcjonuje od XIV w., a jego pierwotne znaczenie to ‘biała’. Z kolei u Bańkowskiego (Etymologiczny słownik języka polskiego, 2000), pojawia się brzoza w użyciu przymiotnikowym i oznacza ‘biało-czarny’, ‘pstry’. Brückner i Sławski zestawiają brzozę z brzostem. Sławski definiuje brzost jako wierzchnią, jasną warstwę kory brzozy, dla Brücknera zaś jest to po prostu osobny gatunek drzewa, nazwanego tak od jasnej barwy korku na powierzchni gałęzi. Obie formacje zbudowane są w oparciu o rdzeń berz- ‘lśnić’ (por. litewskie berszti ‘bieleje’ oraz gockie berhts ‘świecący’), którego odmianką jest pień bełz- (‘błyszczy’). W oparciu o te rdzenie zbudowane są nazwy krów (pstrych) – brzezula czy brzeziasta, a także szereg nazw miejscowych, jak choćby Brześć, Brzezie, Brzostów oraz Bełżyce.
Katarzyna Mazur
Poprawność komunikacyjna2007-06-26
Bardzo proszę o ocenę poprawności wyrażenia bożonarodzeniowe święta. Moim zdaniem przymiotnik bożonarodzeniowe już opisuje związek ze świętami Bożego Narodzenia, więc przytoczone przeze mnie wyrażenie znaczyłoby nic innego jak święta, mające związek ze świętami Bożego Narodzenia. Czyli mamy tu do czynienia z tzw. masłem maślanym. Czy ja mam rację, czy osoba, która używa tego zwrotu jako poprawnego?
Wyrażenie bożonarodzeniowe święta jest oczywiście niepoprawne, a wywód Pani całkowicie słuszny. Bożonarodzeniowe mogą więc być: dekoracje, potrawy, taka może też być spowiedź czy atmosfera.
Aldona Skudrzyk
Etymologia2007-06-26
Skąd się wzięła nazwa Blich?
Blich jest często spotykaną nazwą miejscową, która zwykle występuje w okolicach rzek, potoków czy dawnych stawów i świadczy o tym, że w nazwanym tak miejscu kiedyś bielono, czyli blichowano płótno. Nazwy Blich można datować głownie od XVII i XVIII wieku, czyli od czasu rozkwitu manufaktur. Proces bielenia płótna (czyli blichowania) wyglądał następująco: w słoneczne, letnie dni, tkaniny rozpościerano na łąkach, w pobliżu rzeki lub jeziora. Surowe materiały były polewane wodą, a schnąc, bielały w promieniach słońca. Osoba wykonująca blichowanie zwana była blicharzem.
Joanna Przyklenk
Etymologia2007-06-26
Jaka jest etymologia słowa bimber? Czy można określić, kiedy powstało?
Rzeczownik bimber nie jest notowany w słownikach dawnej polszczyzny (brak tego hasła w Słowniku staropolskim, Słowniku polszczyzny XVI wieku, Słowniku warszawskim czy Słowniku wileńskim). Pojawiło się to słowo najprawdopodobniej w połowie XX wieku i używane było w żargonie złodziejskim jako określenie przedmiotu niebezpiecznego dla złodzieja schwytanego na gorącym uczynku, niebezpiecznego, bo stanowiącego corpus delicti (= dowód rzeczowy świadczący o przestępstwie). Określenie to dotyczyło przede wszystkim skradzionego zegarka, stąd można wnosić, że początkowo bimbrem zwano zegarek, a potem samogon będący towarem zakazanym (za A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego).
Joanna Przyklenk

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166