Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Odmiana2014-03-23
Czy poprawnie jest mówić wyciąg go z domu na spacer?
To forma rozkazująca utworzona zdecydowanie niepoprawnie. Czasownik wyciągnąć powinien w trybie rozkazującym przyjąć postaci: wyciągnij, wyciągnijmy, wyciągnijcie. Na zamieszczonym rysunku przedstawiającym nieporozumienie autor dodatkowo wyśmiewa niepoprawną formę rodzaju męskiego w czasie przeszłym – pan powinien powiedzieć wyciągnąłem, a pani wyciągnęłam. Warto w razie wątpliwości sięgnąć choćby do słownika ortograficznego, który podaje również tego typu informacje, zob. np. „Wielki słownik ortograficzny” pod red. E. Polańskiego.
Wyciąg ma polszczyźnie kilka znaczeń, ale wszystkie odnoszą się do rzeczy, nie zaś czynności, są rzeczownikami, a nie czasownikami. Znaczenia te podaje m.in. „Uniwersalny słownik języka polskiego PWN” pod red. S. Dubisza: «skrótowy wypis z obszerniejszej treści, urywek, fragment wypisany z większej całości; skrót», «roztwór otrzymywany z substancji roślinnej lub organu zwierzęcego; ekstrakt», «urządzenie mechaniczne stosowane w ortopedii do naciągania (wydłużania) kończyny górnej lub dolnej, skróconej wskutek różnego rodzaju chorób albo wypadków», «urządzenie o ruchu okrężnym, przeznaczone do celów sportowych i turystycznych, w którym pasażerowie (narciarze, turyści) przewożeni są na wyższy poziom», «urządzenie wentylacyjne do odprowadzania wyziewów», «rodzaj dźwigu składającego się z silnika poruszającego po wyznaczonym torze platformę, kosz, kabinę itp.», «w laboratoriach chemicznych: oszklona, dobrze wentylowana szafa o odpowiedniej konstrukcji, połączona z instalacją wodną, gazową, elektryczną, kanalizacyjną, służąca do prac z substancjami łatwopalnymi, toksycznymi itp.; dygestorium»
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2014-03-23
Spotkałam się niedawno z pewnym problemem. Jaka jest różnica między słowami wzbroniony i zabroniony? Czy obie formy są poprawne?
Poprawne są obie formy. Definicje tych czasowników, które zamieszcza „Uniwersalny słownik języka polskiego”, pokazują, że między nimi nie ma różnicy znaczeniowej: zabronić oznacza «nie pozwolić komuś na coś, nie dać komuś zrobić czegoś; zakazać», a wzbronić znaczy «nie pozwolić na coś, zakazać czegoś». Przykłady zarówno ze słownika, jak i (a może przede wszystkim?) z życia wzięte, pokazują natomiast, że między oboma czasownikami istnieje różnica pragmatyczna, dotycząca użycia: w codziennych kontaktach międzyludzkich naturalny jest czasownik zabronić, a wzbronić, zwłaszcza w formie imiesłowu przymiotnikowego biernego wzbroniony, jest używany w urzędowej, oficjalnej odmianie języka, szczególnie na różnego rodzaju tablicach z zakazami. Słownik opatruje oczywiście czasownik wzbronić kwalifikatorem urzędowy, czyli wskazuje właśnie, że jest to wyraz nacechowany stylistycznie, przynależny do określonego stylu.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2014-03-23
Czy wyraz radio się odmienia?
W epoce początków radia, tworzenia się stacji nadawczych na ziemiach polskich zapożyczonego rzeczownika radio nie odmieniano, podobnie jak analogicznego studio. Z czasem jednak wyrazy te uległy przystosowaniu do polskiego systemu deklinacyjnego i zaczęto je odmieniać jak inne rzeczowniki rodzaju nijakiego – to zwykłe zjawisko dotyczące zapożyczeń. Dziś formy w radio, w studio wydawnictwa poprawnościowe uznają za rzadkie, a normą jest odmiana następująca:
D. radia, studia,
C. radiu, studiu,
B. radio, studio,
N. radiem, studiem,
Ms. (w) radiu, (w) studiu.

W liczbie mnogiej mamy formy:
M. radia, studia,
D. radiów, studiów,
C. radiom, studiom,
B. radia, studia,
N. radiami, studiami,
Ms. (w) radiach, (w) studiach.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2014-03-23
Jak pisać słowo policja – małą czy wielką literą? „Słownik języka polskiego” podaje pisownię małą literą.
„Uniwersalny słownik języka polskiego PWN” pod red. S. Dubisza zawiera hasło policja w znaczeniu «organ państwowy zorganizowany w sposób wojskowy, powołany do ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego», uwzględnia także znaczenie «funkcjonariusze tego organu» oraz potoczne «budynek mieszczący urząd tego organu, posterunek policji, komenda policji». W tych znaczeniach rzeczywiście obowiązuje pisownia małą literą. Z podobnym ujęciem spotykamy się w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” pod red. E. Polańskiego.
Hasła te nie obejmują niestety użycia tego rzeczownika w funkcji nazwy własnej, którą należy pisać wielką literą: Policja (organ utworzony na mocy Ustawy o Policji z 6 kwietnia 1990 roku). Jedynie „Mały słownik użycia wielkich liter w polskich tekstach” Aldony Skudrzyk i Krystyny Urban wyraźnie zaleca pisownię wielką literą w przypadku, gdy mamy do czynienia z nazwą własną, np. Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa, Policja Plebiscytowa, Komendant Główny Policji. Nazwy te funkcjonują podobnie jak nazwy własne innych organów: Straż Miejska, Milicja Obywatelska, Straż Graniczna itp.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2013-12-30
Jakie jest pochodzenie słów samiec i samica?
Wiesław Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego (Kraków 2005) wskazuje, że rzeczownik samiec pochodzi od zaimka sam i jest w polszczyźnie znany od XV wieku. Nasi odlegli przodkowie utworzyli tę nazwę w wyniku obserwacji, że samce różnych gatunków żyją oddzielnie. Rzeczownik samiec miał początkowo znaczenie szersze, ogólniejsze: ‘istota płci męskiej’ i był używany zarówno w odniesieniu do zwierząt i roślin, jak i do ludzi, z czasem jednak ograniczono jego użycie wyłącznie do przedstawicieli świata zwierząt. W tym samym czasie, w XV wieku, od rzeczownika samiec utworzono żeński odpowiednik samica.
Katarzyna Wyrwas

Składnia2013-12-29
Który z poniższych zwrotów jest poprawny: Prosi się o poinformowanie Urzędu czy Prosi się o poinformowanie Urząd?
Oba przytoczone fragmenty zdań mogą okazać się poprawnie skonstruowane w zależności od tego, co dokładnie chciałby wyrazić mówiący (piszący). Jeśli w zamyśle nadawcy podmiotem poinformowanym ma być urząd, to poprawne gramatycznie i precyzyjne znaczeniowo jest zdanie pierwsze zbudowane na schemacie ktoś (po)informuje kogoś / coś (np. Jan (po)informuje Marię / urząd – z rzeczownikiem Jan w formie mianownika i rzeczownikiem Maria / urząd w bierniku). Jeśli czynność informowania nie jest wyrażona czasownikiem w formie osobowej, tylko rzeczownikiem odczasownikowym (tu: poinformowanie), to drugi składnik przybiera formę dopełniacza (np. Proszę o poinformowanie Marii / urzędu).
Jeżeli natomiast nadawca prosi urząd o to, by ten poinformował kogoś o czymś, to zdanie to jest zbudowane na schemacie właściwym czasownikowi prosić: ktoś prosi kogoś / coś o coś, a więc w tym przypadku Jan (ktoś) prosi Marię (kogoś) / urząd (coś) o poinformowanie (o coś). Myślę, że w pytaniu idzie jednak o pierwszą z omówionych sytuacji.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2013-12-20
Proszę o wskazówkę i wyjaśnienie, jak mam napisać słowo pułkownik, gdy chodzi o książkę, która zalega na bibliotecznej półce i jest bardzo rzadko wypożyczana. Zastosowałam pisownię określającą stopień wojskowy i zostałam za to mocno skrytykowana. Podejrzewałam, że robię błąd, ale nie miałam pomysłu na inny zapis. Proszę napisać, jak wyróżnić słowo żartobliwe, w którym błąd ortograficzny jest celowy.
Poprawny zapis to półkownik, ponieważ wyraz pochodzi od rzeczownika półka i występuje w pierwotnym potocznym znaczeniu ‘film niedopuszczony do rozpowszechniania (odłożony na półkę), głównie ze względów politycznych’ (zob. np. w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” pod red. S. Dubisza). Jak widać, dla tego żartobliwego określenia można znaleźć także nowe zastosowanie odnoszące się do książek, a może również i do innych zalegających na półkach (np. sklepowych) przedmiotów. Efekt humorystyczny osiągamy w tym wypadku nie dzięki zapisowi, lecz dzięki wymowie, która brzmi identycznie jak wymowa nazwy stopnia wojskowego pisanego przez u, bo pochodzącego od rzeczownika pułk.
Omawiane wyrazy, fonetycznie identyczne, odróżnia nie tylko ortografia, lecz także fleksja: pułkownik odmienia się jak podobne rzeczowniki rodzaju męskoosobowego, a półkownik jak rzeczowniki rodzaju męskonieżywotnego, co daje różnice w następujących przypadkach gramatycznych: w bierniku lp. powiemy widzę tego pułkownika, ale już widzę ten półkownik, w mianowniku lm. mamy formy ci pułkownicy, ale te półkowniki, a w bierniku lm. użyjemy form widzę tych pułkowników oraz widzę te półkowniki.
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2013-12-06
Czy można użyć sformułowania wymierzyć policzek w twarz?
Wyrażenie wymierzyć policzek zawiera wszystko, co sprawia, że jest kompletne znaczeniowo: policzek wszak to część twarzy, a znaczenie takiego metaforycznego połączenia notują słowniki ‘uderzyć w twarz, spoliczkować’. Skoro policzek to część twarzy, a wymierzyć policzek to ‘uderzyć w twarz’, nie ma potrzeby dodawać jeszcze dość oczywistego elementu, który zmieniłby zgrabną metaforę w pleonazm, czyli wyrażenie składające się z wyrazów to samo lub prawie to samo znaczących, podobny do znanego i wyśmiewanych wyrażeń cofnąć się do tyłu czy masło maślane.
Ortografia2013-11-18
Jaką literą pisze się przymiotnik Janusowy w połączeniu z oblicze?

Jeśli Janusowy oznaczałoby coś, co do Janusa (czyli staroitalskiego bóstwa o dwu twarzach obróconych w przeciwne strony) należy, jest mu poświęcone, jak np. świątynia, wtedy pytalibyśmy czyja? i ten przymiotnik jako dzierżawczy zapisalibyśmy wielką literą.
Jeśli natomiast mamy do czynienia z przymiotnikiem jakościowym, odpowiadającym na pytanie jaki? , czyli oznaczającym cechę, jak w wymienionym połączeniu przenośnym janusowe oblicze, to obowiązuje pisownia małą literą. Przymiotnik janusowy oznacza ‘dwulicowy, zmienny, zagadkowy’, a związek frazeologiczny janusowe oblicze używany jest w znaczeniu ‘«dwustronny lub dwuznaczny charakter czegoś, dwa aspekty jakiejś sprawy’ (Uniwersalny słownik języka polskiego pod. Red. S. Dubisza).
Katarzyna Wyrwas

Ortografia2013-11-15
Czy poprawna jest pisownia popularno-naukowy?
Poprawna jest pisownia łączna – popularnonaukowy, ponieważ ten złożony przymiotnik składa się z członów nierównorzędnych znaczeniowo, oznaczając ‘popularyzujący naukę’ (a nie równorzędnych ‘popularny i naukowy’, co byłoby powodem do pisania z łącznikiem).
Podobny zapis stosujemy w przypadku przymiotnika historycznoliteracki w znaczeniu ‘odnoszący się do historii literatury’, napiszemy natomiast historyczno-literacki, jeśli coś dotyczy zarówno historii, jak i literatury.
Katarzyna Wyrwas
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2013-11-14
Jak odmienia się przez przypadki imię Nel?


Imię Nel jest nieodmienne. Gdyby było imieniem mężczyzny, odmieniałoby się jak Kornel, a więc: Nela, Nelowi, Nelem, Nelu. Jest to jednak – jak wiemy choćby z lektury powieści Sienkiewicza – imię kobiece. „Słownik imion” Jana Grzeni wyjaśnia, że jest to funkcjonująca w krajach anglosaskich skrócona forma imienia Helen lub imion o zakończeniu -ela / -nella, takich jak Pernella.
W polszczyźnie imię (a także nazwisko) noszone przez kobietę, które ma formę typową dla rzeczowników męskich (bezkońcówkową, pozbawioną typowej dla rzeczowników rodzaju żeńskiego końcówki -a), nie ulega odmianie przez przypadki i liczby. Można to zilustrować przykładem wspomnianej już Nel Rawlison, bo tu nazwisko również ma formę jak typowy rzeczownik rodzaju męskiego. Już jednak imię i nazwisko jej ojca jest odmienne: George Rawlison, George’a Rawlisona, George’owi Rawlisonowi, George’em Rawlisonem, George’u Rawlisonie.
Katarzyna Wyrwas

Etymologia2013-11-10
Dzień dobry, chciałabym uzyskać informację na temat etymologii słowa „prusak” (w odniesieniu do robactwa). Jego łacińska nazwa to „blattella germanica” i to oczywiście jest spory trop, ale to dalej nie wyjaśnia, czemu cały świat uparł się referować w nazwie tego robaka do Niemców (podobnie - bałkańskie „buba szwaby”). Będę niezmiernie wdzięczna za pomoc.
Szanowna Pani, „prusak” to nie jedyna nazwa karalucha „blatta germanica”. Ja sama słyszałam, jak o tych karaluchach mówiono „rusy”, w słownikach spotyka się też nazwę „francuzy”. Wszystkie one pochodzą od nazw narodowości, a powód takiego nazywania jest dość oczywisty – niepożądanym owadom zostały przydane nazwy osób, które z jakichś względów też są niepożądane w otoczeniu.
Jak chodzi o „prusak”, wyraz jest dość późno odnotowany. Odnalazłam go dopiero w „Słowniku warszawskim” (z początku XX wieku):
Interesująca jest etymologia: słownik odnotowuje, że wyraz pochodzi od niemieckiego „Preusse”, niestety nie udało mi się jej potwierdzić w dostępnych mi słownikach niemiecko-polskich.
W „Słownika warszawskim” pojawiają się inne nazwy: „kasztan” (od koloru owadów), „francuz”, „frajcuz”, „persak” (to zapewne zniekształcenia fonetyczne nazw „prusak”, „francuz”). Z pewnością i wcześniej były jakieś nazwy odnoszące się do prusaków (inne?), ale, wiadomo, nie wszystkie wyrazy odnotowane są w słownikach historycznych, zwłaszcza te, które nie są nazwami oficjalnymi.
Krystyna Kleszczowa

Nazwy własne (pisownia i odmiana)2013-11-04
Szanowni Państwo, byłabym bardzo wdzięczna za odpowiedź na pytanie, jak brzmi poprawna odmiana nazwiska Zieja.
Zgodnie z regułą zasad pisowni polskiej (http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629362) nazwisko to należałoby odmieniać następująco: lp. M. Zieja, DCMs. Ziei, B. Zieję, N. Zieją; lm. M. Ziejowie, DB. Ziejów, C. Ziejom, N. Ziejami, Ms. Ziejach.

Katarzyna Wyrwas

Ortografia2013-11-01
Czy Las Murckowski napiszemy wielkimi czy małymi literami?
Las Murckowski to nie pierwszy lepszy las, to już nie tylko skrawek przestrzeni w jakiejś dzielnicy (katowickie Murcki), lecz leśny rezerwat przyrody, który chroni pozostałości dawnej Puszczy Śląskiej. Ten status powoduje, że nazwa Las Murckowski odnosząca się do obszaru 102 ha lasu mieszanego w Katowicach powinna być zapisywana wielkimi literami.
Katarzyna Wyrwas

Składnia2013-10-31
Od wielu lat mieszkam w pobliżu Bielska-Białej i często to miasto odwiedzam, ale wciąż mam problem z mówieniem o nim. Nie wiem, czy mówić: widzę piękną Bielsko-Białą czy widzę piękne Bielsko-Białą? Czy mówić: Bielsko-Biała była ośrodkiem włókienniczym czy Bielsko-Biała było ośrodkiem włókienniczym? Nie wiem, z którym członem nazwy tego miasta łączyć przymiotniki i czasowniki.
Słownik nazw geograficznych Jana Grzeni jednoznacznie wskazuje rodzaj tej nazwy jako nijaki, dlatego też poprawne są połączenia z przymiotnikami i czasownikami, takie jak widzę piękne Bielsko-Białą, Bielsko-Biała było ośrodkiem włókienniczym.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2012-06-28
Będąc z zawodu tłumaczem, muszę zwracać szczególną uwagę na poprawność językową. Nie mogę odnaleźć odpowiedzi na nurtujące mnie pytanie. Czy wykorzystanie skrótu j. w znaczeniu ‘język’, np. j. polski jest aby na pewno poprawne? Zadaję to pytanie, ponieważ nie mogę odnaleźć takiej formy skrótu w żadnym z dostępnych słowników, a jedynie skrót jęz.. Dziękuję za ewentualną odpowiedź, wskazanie źródła odpowiedzi.
Skrót j. od formy język może być używany, a notuje go np. Słownik skrótów Józefa Parucha, Warszawa 1992 (wyd. Wiedza Powszechna).
Katarzyna Mazur
Frazeologia2012-06-28
Chciałem rozwiać moje wątpliwości dotyczące zwrotu z punktu widzenia. Bardzo często stosowany on jest w kontekście różnych nauk, przedmiotów, pojęć abstrakcyjnych, np. z punktu widzenia wiary, z punktu widzenia prawa, z punktu widzenia potrzeb itd. W mojej opinii jest to bardzo rozpowszechniony błąd, ponieważ punkt widzenia (czyli inaczej pogląd, osąd, opinię) może mieć wyłącznie człowiek, a co za tym idzie, poprawne połączenie to z mojego punktu widzenia, z jej punktu widzenia itd. Czy moje wnioskowanie jest słuszne?
Tak, ma Pan rację. W języku polskim funkcjonuje frazeologizm z punktu widzenia kogoś/jakiegoś, a zatem poprawne byłyby konstrukcje z punktu widzenia fizyka, z punktu widzenia człowieka wierzącego, z prawnego punktu widzenia. Połączenie z punktu widzenia wiary nie do końca mieści się w normie.
Katarzyna Mazur
Wymowa2012-06-28
Chciałbym poruszyć kwestię takiego zjawiska jak upraszczanie grup spółgłoskowych. Duża część społeczeństwa ma tendencję do mówienia: [króleski] zamiast [królewski], [szejset] zamiast [sześćset] czy [japko] zamiast [jabłko]. Czy mówienie w ten sposób jest prawidłowe? Czy powinniśmy jednak starać się mówić tak jak piszemy, tj. [króleWski], [szeŚĆset], [jaBŁko] itp.?
Wyrazy powinniśmy wymawiać tak, aby móc mieć pewność, że nasz odbiorca usłyszał słowo, o jakie nam chodzi, ale też tak, żeby nasza wypowiedź nie brzmiała przesadnie starannie – hiperpoprawnie. Przy szybkim, a nawet nie tak całkiem szybkim, wymawianiu naturalną sprawą jest to, że dochodzi do upraszczania grup spółgłoskowych, nie powinno jednak to upraszczanie być zbyt daleko posunięte, bo w przeciwnym razie zatracimy trzon wyrazu.
W przypadku wyrazów, o które Pan pyta, wzorcowe są wymowy [krulefski], [sześset], [japłko] lub [jabłko], w normie potocznej akceptowalne zaś są następujące sposoby wypowiadania tych słów: [kruleski], [szejset], [japko]. Niepoprawna byłaby wymowa [sześćset] oraz nierzadko spotykana [jabułko].
Katarzyna Mazur
Odmiana2012-06-28
Dopiero siadłyśmy a już musimy wstać – czy w tym zdaniu poprawne jest użycie słowa siadłyśmy, czy też raczej należałoby użyć słowa usiadłyśmy? Czy w ogóle słowa siadł siadłam są poprawne i od jakiej bazy pochodzą?
Siadłyśmy, siadł oraz siadłam to formy fleksyjne czasownika siąść, a pierwsza z nich w przywołanym zdaniu jest użyta zupełnie poprawnie.
Katarzyna Mazur
Grzeczność językowa2012-06-28
Czy niegrzeczne jest użycie zaimka TY podczas rozmowy face to face, np: Ty zrób? Czy powinno się raczej powiedzieć: Mamo, zrób. To podobnie jak mówienie o kimś w liczbie trzeciej, np. On to zrobił, podczas gdy osoba, o której mowa, uczestniczy w rozmowie.
Zaimka ty nie powinno się używać, jeśli nie jest on wyraźnie przeciwstawiony innemu zaimkowi lub rzeczownikowi w zdaniu, normalnie zatem przy orzeczeniu jest on pomijany, czyli powiemy Przyszedłeś zamiast *Ty przyszedłeś, ale już dobrze będzie Ty przynieś mi pędzel, a Marysia niech weźmie se sobą farbę albo Ty byłaś u nas wczoraj, a dziś przyszła ona. Użycie zaimka poza takim kontekstem faktycznie może być uznane za albo niepoprawne, albo – z odpowiednim akcentem – niegrzeczne. Podobnie jako nie do końca uprzejme – co Pani słusznie zauważyła – jest odbierane mówienie w trzeciej osobie z podaniem zaimka o kimś, kto jest obecny i aktywnie uczestniczy w jakimś polilogu. Świadczy to nierzadko o ignorowaniu tego kogoś.
Katarzyna Mazur

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166