Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Wyrazy obce2015-10-28
Chciałam zadać pytanie o odmianę przez przypadki słowa dron. Jaka jest poprawna forma w dopełniaczu i bierniku liczby pojedynczej? Niektóre strony podają dwie formy zarówno dopełniacza, jak i biernika. Jeżeli dwie formy odmiany są poprawne, to można ich używać jak się chce, czy są jakieś zasady?
Jest to w polszczyźnie słowo nowe i ta wielość końcówek świadczy o tym, że ostateczny sposób odmiany jeszcze się nie ustalił. Może użytkownicy języka nie do końca wiedzą, jak traktować obiekt, o którym mowa? Czy bliżej mu do samolotu, który odmienia się zdecydowanie wedle deklinacji męskonieżywotnej: w dopełniaczu ma końcówkę -u: wsiąść do samolotu, a w bierniku końcówkę zerową (widzę samolot)? Czy może potraktować go jak robota (w obu wymienianych charakterystycznych przypadkach ma końcówkę -a, co upodabnia odmianę robota oraz innych określeń inteligentnych maszyn do odmiany nazw istot żywych (widzę robota, androida, słonia, konia, człowieka itp.)? Można też widzieć podobieństwa do innych nazw maszyn latających: M. helikopter, śmigłowiec, szybowiec, sterowiec, bombowiec, myśliwiec, wahadłowiec; D. nie ma helikoptera, śmigłowca, szybowca, sterowca, bombowca, wahadłowca, myśliwca; B. widzę helikopter, śmigłowiec, szybowiec, sterowiec, bombowiec, myśliwiec, wahadłowiec.
Warto jednak zauważyć, że biernik zakończony na -a jest typowy dla nazw różnego rodzaju maszyn i wyrobów przemysłowych, jak samochody (kupię fiata, citroena, peugeota, mercedesa, opla, volkswagena), motocykle, rowery, aparaty radiowe i telewizyjne, aparaty fotograficzne, zegarki, lekarstwa, papierosy, napoje, artykuły spożywcze, odzież, buty, np. widzę tygrysa (czołg), kodaka (aparat), napoleona (koniak), adidasa (but), brauna (golarka), pateka (zegarek), samsunga (smartfon), periera (woda) itd.).
Aby podsumować te rozważania, warto wskazać, że połączenie widzę dron można umotywować rodzajem męskonieżywotnym rzeczownika, lecz widzę drona – moim zdaniem częstsze, o ile nie dominujące – wpisuje się w schemat odmiany kilku jeszcze (oprócz wyżej wymienionych) wyrazistych grup rzeczowników, które tworzą biernik równy dopełniaczowi (zob. m.in.: „Nowy słownik poprawnej polszczyzn PWN pod red. Andrzeja Markowskiego, Warszawa 2002, s. 1619; Hanna Jadacka „Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia”, Warszawa 2005, s. 21), jak nazwy tańców (np. tańczyć poloneza, walca), nazwami figur szachowych i kart (np. wziąć pionka, króla, waleta, skoczka), nazwami wielu potraw, owoców i grzybów (np. zjeść gołąbka, hamburgera, kotleta, loda, chipsa, ananasa, banana, ogórka, pomidora; znaleźć koźlarza, muchomora, podgrzybka, rydza), nazwy gier (grać w badmintona, w brydża, w hokeja, w golfa, w pokera). Dopełniacz z końcówką -unie widział, nie zauważył dronu – jest znacznie rzadszy niż nawiązujące do odmiany nazw wyrobów przemysłowych nie widział, nie zauważył drona. Można się spodziewać, że w polszczyźnie ugruntuje się odmiana: w liczbie pojedynczej M. dron, D. drona, C. dronowi, B. drona, N. dronem, Ms. dronie, W. dronie!; a w liczbie mnogiej: M. drony, D. dronów, C. dronom, B. drony, N. dronami, Ms. dronach, W. drony!
Katarzyna Wyrwas

Składnia2015-10-28
Mówimy ręka w temblaku czy na temblaku?
Sprawa wydawałaby się prosta, bo wszystkie słowniki rejestrują połączenie na temblaku, czyli można byłoby na tej podstawie powiedzieć, że jest ono w polszczyźnie ugruntowane. Nieco inaczej jednak rzecz wygląda w Internecie, gdzie połączenie z przyimkiem w występuje znacznie częściej, co może być ukoronowaniem zmiany językowej. Dlaczego ukoronowaniem? Otóż słowniki historyczne polszczyzny pokazują (za pomocą przykładów z dzieł literackich), że niegdyś stosowano połączenie z na, potem oba połączenia. Konstrukcja z na jest dość oczywista, jeśli wyczytamy w słowniku, że dawne, pierwotne na gruncie polskim znaczenie temblaka to ‘pasek […] u rękojeści szabli, miecza itp., na którym można zawiesić miecz’. Już w XIX wieku znaczenie to zostało przeniesione na ‘opaskę z płótna obejmującą szyję i chorą rękę, która na tej opasce spoczywa’ (obie definicje pochodzą ze „Słownika języka polskiego PAN” pod red. Witolda Doroszewskiego, który jest udostępniony na stronach internetowych Wydawnictwa PWN: http://doroszewski.pwn.pl/haslo/temblak). Jeśli natomiast przyjrzymy się współczesnym temblakom produkowanym przez firmy z branży medycznej, ortopedycznej, uświadomimy sobie, że dziś mamy już dyspozycji nie jakieś paski czy opaski, na których może się oprzeć chora ręka, lecz stabilne i obszerne niemal „konstrukcje” obejmujące przedramię, w których ono bezpiecznie i wygodnie spoczywa, jest osłonięte. Słowniki nadal odnotowują dawniejszą, ugruntowana tradycją konstrukcję na temblaku, lecz nowe typy wyrobów ortopedycznych skłaniają ich producentów i użytkowników do stosowania konstrukcji innowacyjnej w temblaku. Przyimek na wydawał się precyzyjny dawniej, ponieważ przyłącza nazwę czegoś, co coś podtrzymuje (por. spodnie na szelkach, opierać się na łokciu, buty na obcasie, pies na smyczy), przyimek w zwraca zaś uwagę na inny aspekt temblaka, jakim jest fakt, że ręka jest w nim umieszczona, znajduje się wewnątrz niego. Obecnie używane są oba połączenia, lecz możliwe, że w polszczyźnie pozostanie z czasem tylko jedno, które będzie bardziej precyzyjne.

Wyrazy obce2015-10-28
Dzień dobry, piszę do Państwa z prośbą o poradę w kwestii pisowni słowa larp. Jest to określenie pochodzące od angielskiego terminu live action role-playing game, oznaczające gatunek gier performatywnych. Dzięki uprzejmości Rady Języka Polskiego uznano w 2014 roku, że słowo larp powinno być traktowane jako rzeczownik pospolity, pisany małymi literami. Wciąż jednak nie wiemy, jak należy je odmieniać w języku polskim: czy skoro w mianowniku larp, to czy w bierniku powinna występować forma larp czy też larpa? Zwyczajowo środowisko twórców i graczy używa biernika larpa. Wątpliwość co do słuszności tej odmiany została jednak przedstawiona przez jednego z redaktorów naszej publikacji konferencyjnej i spowodowała niemałe kontrowersje, dlatego postanowiliśmy zwrócić się z całą sprawą do Państwa.

Pytanie Pani dotyczy nie pisowni, lecz odmiany, bo pisownia – jak wynika z listu – została zaaprobowana przez Zespół Ortograficzno-Onomastyczny Rady Języka Polskiego, która uznała, że skrótowiec LARP utworzony od pierwszych liter nazwy angielskiej i odczytywany jako [larp] można potraktować jak wyraz pospolity analogiczny do nazw innych gier, jak szachy, domino, a zatem zapisywać ten wyraz małymi literami i używać pochodzącego od niego przymiotnika larpowy (przytaczam opinię RJP na ten temat).
Nazwa jest nowa, szerzej znana zapewne jedynie miłośnikom gier, więc w ogólnej polszczyźnie nie miały się szans wykształcić wzorce odmiany. Dlatego też należy bazować na środowiskowej odmianie języka, której użytkownikami są Państwo, a Państwo uznali, że biernik brzmi (gram w) larpa. Jest to moim zdaniem doskonały wybór, wynikający z intuicji językowej. Nie podzielam wątpliwości redaktora Państwa publikacji, ponieważ za biernikiem larpa przemawiają argumenty gramatyczne. Wprawdzie formę biernika równego mianownikowi powinny mieć w polszczyźnie rzeczowniki męskie nieżywotne, czyli nienazywające istot żywych, do których larp niechybnie należy (np. widzę dom, samochód, rower, park, kwiat, komputer, list, program itp.) w odróżnieniu od rzeczowników męskich żywotnych, które mają biernik równy dopełniaczowi (np. D. nie ma człowieka, chłopca, konia, motyla, B. widzę człowieka, chłopca, konia, motyla), to jednak od tej reguły istnieją wyjątki w postaci rzeczowników, które można zaklasyfikować do kilku grup znaczeniowych. Biernik równy dopełniaczowi oprócz rzeczowników żywotnych mają także rzeczowniki nieżywotne będące nazwami tańców (np. tańczyć poloneza, walca, fokstrota, menueta, mazura, oberka), wyrobów fabrycznych (np. oglądać mercedesa, zapalić papierosa), nazwami figur szachowych i kart (np. wziąć pionka, króla, waleta, skoczka), nazwami wielu potraw, owoców i grzybów (np. zjeść gołąbka, hamburgera, kotleta, rolmopsa, śledzia marynowanego, loda, chipsa, ananasa, banana, ogórka, pomidora; znaleźć koźlarza, muchomora, podgrzybka, rydza, smardza), a także – co dla nas najważniejsze – nazwy większości gier (zob. „Nowy słownik poprawnej polszczyzn PWN pod red. Andrzeja Markowskiego, Warszawa 2002, s. 1619; Hanna Jadacka „Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia”, Warszawa 2005, s. 21). Mówimy zatem: grać w badmintona, w brydża, w preferansa, w hokeja, w golfa, w wista, w pokera, w remika, w tysiąca, w Minecrafta, w WoT-a, możemy więc także używać formy w larpa.

Składnia2015-10-28
Szukałam w Państwa archiwum, ale nie znalazłam podobnego zagadnienia.
Które z poniższych zdań jest poprawne: Zaufało nam ponad 4 miliony wymagających klientów czy Zaufały nam ponad 4 miliony wymagających klientów? I podobne: Za każde wydane 1000 złotych, otrzymają Państwo prezent czy Za każdy wydany 1000 złotych...?
Wszystkie cytowane konstrukcje są poprawne. W „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego czytamy, że jeśli przed liczebnikiem występuje liczba dwa, trzy, cztery, to orzeczenie przyjmuje formę albo liczby pojedyncze, albo mnogiej. Słownik podaje przykłady: Cztery miliony turystów odwiedziło to miejsce oraz Cztery miliony turystów odwiedziły to miejsce.
Podobnie jest z liczebnikiem tysiąc: możemy powiedzieć w rodzaju nijakim: każde, moje, wydane, zaoszczędzone tysiąc złotych oraz w rodzaju męskim: każdy, mój, wydany, zaoszczędzony tysiąc złotych. Połączenie tysiąc złotych traktujemy jak określenia banknotów czy monet w liczbie pojedynczej: (to) pięć, dziesięć, dwadzieścia, pięćset złotych, ale również mówimy o pieniądzach w liczbie mnogiej: (te) pięć, dziesięć, dwadzieścia, pięćset złotych.

Wyrazy obce2015-10-28
Czy spolszczenia milenialsi, millennialsi, millenialsi w znaczeniu ‘osoby urodzone między 1980 a 2000 rokiem’ są poprawne i czy można ich używać? Dodatkowym problemem jest tu fakt, że słowo millennials, od którego ta forma pochodzi, po angielsku jest w liczbie mnogiej. Czy może lepiej używać określenia pokolenie milenijne?
Połączenie pokolenie milenijne (w „Newsweeku” spotkałam się także z wersją pokolenie millenium) będące tłumaczeniem ang. Millennial Generation dla wielu osób jest jeszcze równie zagadkowe, jak wymienione jednowyrazowe nazwy oraz generacja Y, ponieważ są to określenia nowe, nawet w słownikach jeszcze nie odnotowane, choć przecież używane w mediach i niewątpliwie potrzebne, skoro istnieje spora grupa ludzi o w miarę jednolitych cechach, podobnych zachowaniach społecznych i ekonomicznych. Zaletą określeń jednowyrazowych jest ich skrótowość, co w naszych czasach miewa decydujące znaczenie, warto zatem zatrzymać się nad pisownią, która obecnie – jak widać na stronach internetowych – jeszcze ewoluuje. Zacząć wypada od rzeczownika, od którego nazwa grupy pochodzi, czyli millennium, który w takiej właśnie formie (z podwojonymi literami l i n przejęliśmy z łaciny, aby z czasem pisownię uprościć, używając liter pojedynczych (to zjawisko od wieków widać w wielu formach obcych adaptowanych do polszczyzny, jak np. grammatyka, summa, klassa, komissya). Słowniki języka polskiego i ortograficzne notują już także drugą formę rzeczownika oznaczającego okres tysiąca lat, tysiąclecie oraz tysięczną rocznicę istnienia czegoś: milenium, będącą konsekwentnym spolszczeniem wersji obcej (zob. http://sjp.pwn.pl/so/millennium;4465355.html oraz http://sjp.pwn.pl/szukaj/milenium.html). Z tego też powodu niedawno zapożyczone z angielskiego nazwy pokolenia cyfrowego przyjmują obie wersje pisowni i obie należałoby na tym przejściowym etapie zaakceptować. A że formy te mają na końcu -s oznaczające w angielszczyźnie liczbę mnogą? Cóż, nie jest to u nas żadna nowość, że zapożyczamy wyrazy w gramatycznej formie pluralnej. Zjawisko to opisywał m.in. Jacek Fisiak w artykule pt. „Zjawisko depluralizacji niektórych rzeczowników zapożyczonych przez język polski” („Język Polski” XLI, 1961, z. 2, s. 138–139). Wiele rzeczowników zapożyczamy w formie liczby mnogiej, lecz forma ta służy do nazwania pojedynczych przedmiotów, osób, zjawisk; a na gruncie polskim od tej angielskiej liczby mnogiej tworzy się następnie formy pluralne polskie. Przykłady można mnożyć: drops, bambus, dandys, fotos, klips, skunks, pampers, komandos, Eskimos, Hindus, Jankes, Zulus, Torys i inne (skan artykułu dostępny jest na mojej stronie). Zastanawiam się, czy istnieje problem liczby w przypadku milenialsów – wszak i tak zwykle to określenie odnosi się do grupy osób, a jeśli ktoś rozpatruje problemy pojedynczego milenialsa, to mamy do czynienia z sytuacją jak w powyższym artykule: jeden Hindus, jeden Eskimos, jeden komados, choć angielska liczba pojedyncza to Hindu, Eskimo, commando.

Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-10-27
Jaka jest poprawna pisownia wyrazu: idę do EMPiKu?
EMPik to nazwa sieci handlowej w postaci skrótowca literowego, a końcówki w formach kolejnych przypadków w tego typu tworach dodaje się po dywizie, czyli krótkiej kresce: EMPiK-u, EMPiK-owi, EMPiK-iem, EMPiK-i, EMPiK-ów, EMPiK-om, EMPiK-ami, EMPiK-ach (zob. http://sjp.pwn.pl/szukaj/EMPiK.html). W powojennej Polsce utworzono ogólnopolska sieć domów kultury i księgarń pod nazwą Klub Międzynarodowej Prasy i Książki – w skrócie KMPiK [wymawiane ka-em-pik]. Z czasem nazwa się skróciła do MPiK [wymawiane empik], a potem zleksykalizowała, co w tym wypadku oznacza, że skrótowiec stał się wyrazem, był traktowany jak zwykłe słowo, a w latach 70. XX używano już potocznej formy empik, podobnej do pekaes ‘autobus Państwowej Komunikacji Samochodowej – PKS-u» czy Cepelia ‘Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego – CPLiA’. Dziś Empik to już nie państwowy klub prasy i książki, lecz prywatna sieć księgarń.

Interpunkcja2015-10-27
Czy w zdaniu Powołując się na twierdzenie Pitagorasa, mówiące, że suma kwadratów długości przyprostokątnych trójkąta równa jest kwadratowi długości jego przeciwprostokątnej, można to zadanie rozwiązać w trymiga można (należy?) pominąć przecinek przed że?
Nie można i nie należy pomijać tego przecinka, ponieważ służy on do oddzielenia zdania nadrzędnego od podrzędnego że suma kwadratów… Zdanie to rozpoznaje się jako podrzędne na podstawie pytania, które można zadać: mówiące – co? – że suma kwadratów… W polszczyźnie obowiązkowo oddziela się przecinkiem zdania składowe w zdaniu złożonym (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/Przecinek-pomiedzy-zdaniami-podrzednymi-i-nadrzednymi-Zasady-ogolne;629772.html).

Znaczenie2015-10-27
Czy poprawne jest sformułowanie: USA podjęły konflikt zbrojny w Iraku majestacie prawa międzynarodowego? Wydaje mi się, że słowo podejmować nie jest tutaj adekwatne. Konflikt jako zjawisko powstaje raczej samorzutnie. Natomiast można podejmować działania zbrojne, konfrontację zbrojną itd.
W pełni zgadzam się z Pana uwagami. Ich trafność potwierdza zawartość haseł np. w „Wielkim słowniku języka polskiego PAN” (www.wsjp.pl). W spisie połączeniach, w jakie wchodzi rzeczownik konflikt w znaczeniu ‘walka między co najmniej dwoma państwami lub grupami ludzi’, nie ma czasownika podejmować, a z wybranych do ilustracji definicji cytatów wynika, że do konfliktu może dojść, może on wybuchnąć, można się w nim pogrążyć. „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza odnotowuje, że konflikt może narastać, pogłębiać się, można w konflikcie być stroną. Tenże słownik wskazuje, że podjąć to m.in. «przedsięwziąć jakieś działanie, rozpocząć coś» z typowymi połączeniami podjąć walkę o coś, podjąć trud, starania o coś, co być może tłumaczy powstanie intersującej Pana konstrukcji podjąć konflikt: skoro konflikt jest rozumiany jako ‘walka’, to niewykluczone, że niektórzy skłonni będą przenieść na konflikt łączliwość związaną z walką, działaniami zbrojnymi. Konflikt jest wyrazem o szerokim zakresie, obejmującym wyrazu o znaczeniu węższym i podrzędnym w stosunku do niego, takie jak awantura, niezgoda, spór, wojna, zatarg, zimna wojna. Może się za jakiś czas okazać, że połączenie obecnie nowe i dziwne będzie tym, które zagości na stałe w polszczyźnie…

Ortografia2015-10-27
Dzień dobry, uprzejmie proszę o odpowiedź, czy Klasztor Norbertanek, Norbertanki pisze się dużą czy małą literą.
Nazwy członków bractw, zgromadzeń zakonnych piszemy małą literą, np.: franciszkanin, szarytka, duchacz, kawaler maltański, sodalis. Wyjątkiem jest Krzyżak ‘członek zakonu i obywatel państwa krzyżackiego’. Nazwy norbertanin (zakonnik), ojciec norbertanin piszemy małą literą, a wielką w wyrażeniach kaplica (klasztor, kościół) Norbertanów, oo. Norbertanów (ale: Ojców Norbertanów). Nazwy norbertanka albo siostra kanoniczka regularna zakonu premonstratensów (zakonnica), siostra norbertanka piszemy małymi literami, a wielkimi w wyrażeniach kaplica (klasztor, kościół) Norbertanek, ss. Norbertanek (ale: Sióstr Norbertanek).
Przymiotnik norbertański piszemy małą literą (duchowość norbertańska, kaplica norbertańska, klasztor, kościół norbertański, ale wielką w nazwach własnych: Zakon Norbertański, ul. Norbertańska (za: Aldona Skudrzyk, Krystyna Urban „Wielką czy małą? Mały słownik użycia wielkich liter w polskich tekstach”).

Składnia2015-10-27
Która forma jest poprawna: rozróżniać dobro od zła czy rozróżniać dobro i zło?
Rozróżniać to inaczej «dostrzegać różnicę między kimś a kimś, czymś a czymś». „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego podaje schematy, wedle których ten czasownik buduje zdania: ktoś rozróżnia kogoś, coś (w lm.) z przykładem Czy rozróżniasz fałszywe i prawdziwe banknoty? W podziemnym schronie rozróżnialiśmy poszczególne salwy i detonacje. Rozróżniać prawdę i fałsz. Według tej wykładni poprawne jest połączenie i]rozróżniać dobro i zło. Wspomniany słownik przestrzega przed błędnymi konstrukcjami !rozróżniać pomiędzy kimś, czymś; !rozróżniać kogoś, coś — od kogoś, od czegoś. Błędy związane z tym rozróżnianiem są spowodowane istnieniem podobnego formalnie i znaczeniowo czasownika odróżniać «spostrzegać różnicę między kimś a kimś, między czymś a czymś», który tworzy zdania wedle schematu ktoś odróżnia kogoś — od kogoś, coś — od czegoś, np. Odróżniała prawdę od fałszu. Pierwsze połączenie z pytania powinno zawierać właśnie ten czasownik: odróżniać dobro od zła.
Ortografia2015-10-27
Szanowni Państwo, skoro piszemy ponadosiemdziesięcioletni, to czy również poprawnie będzie ponadosiemdziesięciopięcioipółletni? Wygląda to na strasznie długie słowo, ale poprawne. Czy mam rację?
Oba przytaczane w pytaniu wyrazy są zapisane poprawnie, zgodnie z zasadą, że złożenia słowotwórcze, czyli wyrazy scalone z kliku innych, mają w polszczyźnie pisownię łączną.
Istnieje jeszcze jedna możliwość: ponad- można w naszym języku uznać za jako cząstkę słowotwórczą, ale istnieje też w partykuła ponad, którą dodaje się do liczebników bądź odliczebnikowych przymiotników i przysłówków oraz do rzeczowników wyrażających ilość czegoś - wtedy stosować poprawny staje się również zapis: ponad osiemdziesięcioletni i ponad osiemdziesięciopięcioipółletni (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/Pisownia-wyrazow-z-przedrostkami;629484).

Etymologia2015-10-27
Czy matka i matecznik są ze sobą spokrewnione?
Tak, są to formy ściśle spokrewnione, a ich pokrewieństwo jest widoczne nie tylko w dawnej polszczyźnie. Krystyna Długosz-Kurczabowa w „Wielkim słowniku etymologiczno-historycznym języka polskiego” umieszcza matecznik w znaczeniach ‘klatka na matkę rojących się pszczół’ oraz ‘legowisko niedźwiedzi’ (wtórnie ‘miejsce niedostępne w kniei’) w gnieździe znaczeniowym związanym z matką. Andrzej Bańkowski w „Etymologicznym słowniku języka polskiego” wskazuje, że podstawą rzeczownika matecznik jest albo bezpośrednio wyraz matka, albo utworzony od niego przymiotnik mateczny ‘związany z matką, matczyny’ (podaje przykład dziad mateczny ‘dziad ze strony matki’). Dziś matecznik służy także jako termin specjalistyczny: w ogrodnictwie i leśnictwie jest używany w znaczeniu «poletko, na którym się uprawia sadzonki roślin przeznaczonych na rozmnażanie», a w zoologii i pszczelarstwie jako «wydłużona komórka na brzegu pszczelego plastra, znacznie większa od pozostałych komórek, przeznaczona do wylęgu pszczelej matki; komórka mateczna».

Ortografia2015-10-27
Wiele czytałam na temat pisania form za granicą i zagranicą, jednak w pewnym przypadku mam dylemat. Czy to zdanie jest napisane poprawnie: Planujesz wypocząć za granicą?
Z jednej strony chodzi tu o plany wyjazdu za granicę, ale być może poprawne jest pisanie tego wyrażenia łącznie.
Zagranica to ‘kraje leżące poza granicami danego państwa’ (zob. http://doroszewski.pwn.pl/haslo/zagranica/), a zatem np. przyjechał z zagranicy oznacza ‘przyjechał z innego kraju’, a forma zagranicą to narzędnik liczby pojedynczej tego rzeczownika, którego możemy użyć w konstrukcji interesował się zagranicą w znaczeniu ‘interesował się innymi krajami, leżącymi za granicami jego własnego państwa’.
W cytowanym w pytaniu zdaniu Planujesz wypocząć za granicą mamy do czynienia z rzeczownikiem granica w znaczeniu ‘linia oddzielająca terytorium jednego państwa od innych’, dlatego też pisownia połączeń za granicą, za granicę (zob. http://sjp.pwn.pl/so/za-granica;4537367.html; http://sjp.pwn.pl/so/za-granice;4537368.html) z przyimkiem za jest rozdzielna, typowa dla wyrażeń przyimkowych (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/143-Co-to-sa-wyrazenia-przyimkowe;629475).

Wyrazy obce2015-10-27
Czy poprawny jest czasownik wygooglować?
Jest to słowo bardzo potrzebne w czasach, gdy wyszukiwarka Google jest niezwykle bogatym źródłem informacji. Można byłoby oczywiście mówić wyszukać w Google, ale ludzie potrzebują pojemnych znaczeniowo słów, aby się szybciej i sprawniej porozumiewać, a neologizmy googlować, wygooglować pozwalają nazwać tę użyteczną poznawczo czynność jednym słowem. Można się rozwodzić nad formą czasownika i formą zapisu, ale najistotniejsza jest w tym wypadku komunikatywność, zrozumiałość, czytelność, a te warunki spełniają zarówno wymienione czasowniki, jak i nowe, ulepszone formy: gugować, guglać wraz z wersjami z przedrostkiem wy-. Wszystkie te formy są akceptowalne jako rożne wersje adaptacji zapożyczenia: googlować nawiązuje pisownią do oryginalnej nazwy portalu, guglować jest zapisem fonetycznym, a guglać jest formą krótszą, pozbawioną czasownikowego przyrostka -ow-. Ta ostatnia forma jest być może odbierana przez mówiących jako najbardziej potoczna, co wcale nie umniejsza jej użyteczności, a jedynie ewentualnie ogranicza jej zasięg do potocznej odmiany języka, co chyba nie będzie stanowić problemu, bo guglowanie nie można raczej nazwać poważną działalnością badawcza, ściśle naukowym zbieraniem wiarygodnych danych…

Wyrazy obce2015-10-27
Czy poprawne są formy lajkować i hejtować?
Są to nowe słowa, które zdążyły się już zadomowić w języku potocznym. Są zapożyczeniami fonetycznymi, pisownia na gruncie polskim odpowiada w przybliżeniu wymowie angielskiej. Dlaczego tak je zapisujemy? Chcemy ułatwić sobie życie. Po angielsku te czasowniki mają formy like, hate, więc gdybyśmy przyjęli je w zapisie anglosaskim, ze względu na końcowe nieme -e w obu formach musielibyśmy końcówki czasownikowe dodawać po apostrofie zgodnie z zasadami pisowni polskiej: like’ować, hate’ować. Tymczasem przyjęcie zapożyczenia w wersji fonetycznej i uproszczonej pozwala na lepszą adaptację obcego wyrazu do języka polskiego. Mamy w polszczyźnie wiele słów zmodyfikowanych w ten sposób, zapożyczonych dawniej i obecnie: sejf od ang. safe, koktajl od ang. coctail, pikap od ang. pick-up, mejl od ang. mail, skejt od ang. skate, bajt od ang. byte itd.

Składnia2015-10-27
Czy w zdaniu:Nieco dalej widać było stodołę, obok niej szopę; dalej jeszcze ogrodzenie rzeczownik ogrodzenie występuje w bierniku? Sądzę, że wszystkie rzeczowniki w tym zdaniu występują w bierniku, ale zostało to zakwestionowane.
Ma Pani rację, w zdaniu występują 3 rzeczowniki w bierniku, co w sposób oczywisty wynika z bodowy tego zdania. Orzeczenie widać było wymaga, aby jego określenia (dopełnienia) przybrały formę biernika: widać było – kogo? co? – stodołę, szopę, ogrodzenie. Każda z części zdania oddzielona przecinkiem mogłaby zawierać kolejne widać było, ale ze względów stylistycznych byłyby to niepotrzebne powtórzenia, dlatego też się je pomija bez szkody dla odbioru tekstu. Przypadek rzeczownika ustala się w zdaniu, kierując się funkcją poszczególnych rzeczowników oraz zależnościami składniowymi, które rozpoznaje się za pomocą odpowiednich pytań przypadków.

Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-10-27
W jaki sposób należy odmieniać imię i nazwisko brazylijskiego pedagoga – Paulo Freire (wymowa [Palo Freri])? Jaką formę w dopełniaczu powinno mieć nazwisko: Freirego czy Freire’a?
Czy imię Paulo jest odmienne? Jeśli tak, to czy w dopełniaczu przyjmuje taką samą formę jak imię Paul, tzn. Paula)? Moją wątpliwość budzi to, że dopełniacz brzmiałby tam samo jak w przypadku imienia angielskiego.
Skoro nazwisko wymawia się [freri], to odmienia się ono jak podobne nazwiska typu włoskiego, czyli jak przymiotniki. Wzorcem może być odmiana nazwiska Pavarotti (zob. http://sjp.pwn.pl/so/Pavarotti;4484904.html) albo też – ze względu na pisownię – Linde (zob. http://sjp.pwn.pl/szukaj/linde.html).
Jeśli idzie o imię, to w pełni podzielam zdania Jana Grzeni wyrażone we wstępie do „Słownika nazw własnych” (Warszawa 1998, s. 60), że imiona obce powinniśmy odmieniać, ponieważ dla większości z nich możemy znaleźć na gruncie polskim odpowiednie wzorce odmiany. Imiona męskie zakończone na -o także powinny być odmieniane, chociaż niektóre z nich – jak Paulo mogą bez kontekstu, który stanowi nazwisko, wydawać się formami imion pokrewnych, funkcjonujących w innych językach. Nazwisko pozwala jednak pamiętać o właściwej formie imienia, które w wymowie będzie się dodatkowo różnić od wersji anglosaskiej. Kolejne przypadki zapiszemy zatem następująco: D. Paula Freirego, C. Paulowi Freiremu, B. Paula Freirego, N. Paulem Freirem, Ms. Paulu Freirem.

Różne2015-10-27
Interesuje mnie budowa słów Merowingowie, Karolingowie itp. Skąd w tych słowach znajduje się końcówka -gowie i co ona oznacza?
Końcówką w tych formach jest -owie. Merowingowie i Karolingowie to dynastie panujące w średniowieczu w państwie Franków. Nazwy dynastii, rodów dzierżących władzę tworzyło i tworzy się m.in. za pomocą końcówki -owie jak formy liczby mnogiej nazwisk (Nowak – Nowakowie): Radziwiłł – Radziwiłłowie, Tudor –Tudorowie, Windsor – Windsorowie, Jagiełło – Jagiellonowie, Piast – Piastowie, Habsburg – Habsburgowie, Burbon – Burbonowie, Lancaster – Lancasterowie, Bonaparte – Bonapartowie. Są także liczne nazwy dynastii np. z końcówką -i, jak Saffarydzi, Bujidzi, Safawidzi, Afszarydzi, Timurydzi, Haszymici, Hamdanidzi, Pepinidzi, Plantageneci, Przemyślidzi. Forma jednych i drugich przyjęta na gruncie polskim zależy od utartego zwyczaju językowego, tradycji. Wiele osób uważa formy z końcówką -owie za lepsze, lepiej wyrażające dostojeństwo.

Odmiana2015-10-27
Mam pytanie dotyczące odmiany fleksyjnej. Czy w zdaniu: Tata jest w pracy możemy określić w jakim przypadku występuje rzeczownik pracy? Zasugerowano mi, że jest to rzeczownik w miejscowniku pytając o ten wyraz: kim? czym? Czy o miejscownik nie pytamy o kim? o czym? Samodzielnie występujący wyraz pracy może też być dopełniaczem czy celownikiem, bo w odmianie mamy przecież synkretyzm tych form. Bardzo proszę o wyjaśnienie.
Polszczyzna ma wiele form przypadków synkretycznych, czyli zbieżnych ze sobą, zwłaszcza wśród rzeczowników rodzaju żeńskiego, takich jak praca. Poprawne wskazanie przypadka jest niekiedy możliwe wyłącznie dzięki ustaleniu schematu budowy zdania za pomocą pytań kierowanych od członu nadrzędnego (tu: orzeczenia) do członów podrzędnych (tu: okolicznika miejsca w formie wyrażenia przyimkowego).
Pytamy: jest – gdzie?, a dokładniej: w kim? czym? – w pracy, co wyklucza zarówno dopełniacz, jak i celownik ze względu na ZNACZENIE.
Zdanie z celownikiem musiałoby zawierać czasownik, który celownika wymaga, czyli np. przyglądać się – komu? czemu? – pracy.
Zdanie z dopełniaczem musiałoby być zbudowane np. na bazie czasownika zaprzeczonego nie widzieć / nie lubić – kogo? czego? – pracy, ponieważ te formy wymagają użycia dopełniacza.
Znaczenie jest ważną kwestią także w odniesieniu do użytego w Pani cytacie przyimka w, ponieważ w sposób naturalny komunikuje on fakt, że w wypowiedzi jest mowa o miejscu, a zatem miejscownik (nomen omen) z tym przyimkiem bezsprzecznie występuje.
Pytanie o miejscownik, które Pani wymienia (o kim? o czym?), jest jak najbardziej poprawne, są jednak również wypowiedzi, gdy miejscownik łączy się nie tylko z przyimkami o i w, lecz również z na, które oczywiście też mówi o miejscu, np. siedział na – kim? czym? – kanapie.

Interpunkcja2015-10-27
Przy użyciu spójnika a w konstrukcji miedzy (czymś) a (czymś) przecinek jest niepotrzebny. Czy istnieją od tej reguły jakiekolwiek wyjątki? Czy poniższe zdania z użyciem przecinka mogą być poprawne?
Odstęp miedzy środkiem koła, a krawędzią błotnika: przód 315 mm, tył 315 mm.
Różnica wysokości pomiędzy blokiem mieszkalnym, a wieżą telefonii komórkowej wynosi 28 metrów.
Przed spójnikiem a nie stawiamy przecinka, jeśli występuje on – jak w podanych przykładach – w połączeniu z wyrazem między lub pomiędzy, określając położenie lub wspólną cechę dwóch rzeczy, np. Szpara pomiędzy oknem a parapetem. Kolor między żółtym a brązowym (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/376-Przecinek-a-spojniki-i-a-i-oraz-tudziez-lub-albo-badz-czy-ani-ni;629793.html). Wyjątkiem od tej reguły nie można nazwać umieszczenia wewnątrz omawianej konstrukcji wypowiedzenia wtrąconego, np. Szpara pomiędzy oknem, które pomalowałem, a parapetem, który dopiero zamierzałem pomalować. W tym zdaniu przecinki mają wtrącenie wydzielić obustronnie (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/Przecinek-uzywany-pojedynczo-lub-podwojnie;629770.html) i – jak widać – ma tu zastosowanie zasada dotycząca wtrąceń i dopowiedzeń, która nie wyklucza poprzednio wspomnianej.


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166