Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Etymologia2004-05-27
Jakie jest pochodzenie słowa wlec?
Czasownik wlec to słowo bardzo stare, prasłowo. Jego teraźniejszy kształt jest wynikiem przestawienia (metatezy) grupy -el-, którą zawierała prasłowiańska forma *welkti o znaczeniu ‘wlec, ciągnąć’. Odpowiedniki brzmieniowe i znaczeniowe wlec istniały niegdyś i są współcześnie w różnych językach słowiańskich – por. staro-cerkiewno-słowiańskie vlěšti ‘ciągnąć’, czeskie vleku, rosyjskie wołoku. A. Brückner w Słowniku etymologicznym języka polskiego podaje także odpowiedniki litewskie (welku ‘ciągnąć, ap-wiłkas ‘ubiór’), pruskie (au-wilkis ‘nić’), greckie (aloks z *a-wloks ‘bruzda’), niemieckie (walken ‘ugniatać sukno’ i dawne walgen ‘toczyć).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-05-25
Chciałabym prosić o podanie pochodzenia słowa mozaika.
W polszczyźnie ten europeizm pojawił się w XVIII wieku, prawdopodobnie za pośrednictwem języka francuskiego (od fr. mosaïque ). Istnieją dwie koncepcje dotyczące pochodzenia tego wyrazu. Pierwsza (i powszechnie przyjęta) wywodzi mozaikę od włoskiego mosaico, pochodzącego z kolei od łacińskiego mūsīvum (np. A. Brückner Słownik etymologiczny języka polskiego, Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki, Merriam-Webster Dictionary). W badaniu etymologii rzeczownika zapożyczonego przez polszczyznę pomocne być mogą słowniki innojęzyczne. Pochodzenie angielskiego rzeczownika mosaic wywodzi się np. od średniowiecznego łacińskiego przymiotnika mūsāicum oznaczającego ‘związany z muzami’, co z kolei pochodzi od łacińskiego mūsa ‘muza’, z greckiego mousa ‘ts.’ (por. Americam Heritage Dictionary). Inne argimenty znajdziemy w Etymologicznym słowniku języka polskiego A. Bańkowskiego, który podaje odpowiedniki mozaiki w różnych językach europejskich – niemieckie mozaik, francuskie mosaïque, angielskie mosaic, hiszpańskie oraz włoskie mosaico. Autora tego nie przekonuje wywodzenie mozaiki od włoskiego mosaico, uznaje bowiem (jako jedyny), że źródłem powstania rzeczownika mozaika jest używany w średniowiecznej łacinie kościelnej przymiotnik Mōsaicus // Mōsaicum ‘Mojżeszowy, żydowski’ (od Mōsēs ‘Mojżesz’), skąd pochodzi określenie ornamentum Mosaicum ‘ornament ułożony z kamyczków we wzory geometryczne albo roślinne, typowy dla sztuki żydowskiej’. Ja sama wierzę większości i przekonuje mnie twierdzenie, że mozaika pochodzi od muza.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-05-08
Jaka jest etymologia słowa wieczór?
Wyraz wieczór należy do słownictwa rodzimego, ogólnosłowiańskiego, na co wskazują takie chociażby przykłady jak czeskie i słowackie večer, rosyjskie wiéczer, ukraińskie wéczir czy słoweńskie večér (Nowy słownik etymologiczny języka polskiego). Interesujący nas leksem kontynuuje prasłowiańską formę *večerъ, która spokrewniona jest m.in. z greckim słowem hespéra oraz łacińskim vesper. Dalsza etymologia tego wyrazu, jak zauważa Krystyna Długosz-Kurczabowa, jest niejasna. W bliskim związku etymologicznym ze słowem wieczór pozostaje przysłówek wczora, wczoraj, będący kontynuantem prasłowiańskiego wyrazu *vьčera, który z kolei stanowi zredukowaną formę *večerъ (prawdopodobnie formę dawnego narzędnika). Ponadto, co wydaje się interesujące, omawiany tu rzeczownik pozostaje w łączności etymologicznej z wyrazem nieszpór (XV wiek), nieszpory (XIX wiek) o znaczeniu ‘nabożeństwo odprawiane w kościele po południu lub wieczorem, część modlitw brewiarzowych odmawianych wieczorem’. Ów wyraz to zapożyczenie z łaciny, które pojawiło się w polszczyźnie za pośrednictwem języka czeskiego: łac. vesper → czes. nešpor(y) → pol. nieszpór, nieszpory. Nieregularność procesów fonetycznych, jakie towarzyszyły przeszczepianiu łacińskiego słowa vesper na grunt słowiański, spowodowała zerwanie związku z wyrazem podstawowym.
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-05-02
Jaka jest etymologia i znaczenie wyrazu przytomny?
Wyraz przytomny w znaczeniu ‘obecny gdzieś, przy czymś; istniejący teraz, aktualnie’ występował w polszczyźnie od XVI do XIX wieku, np. Widzę to wszystko, jak gdybym tam był przytomny, czyli ‘obecny’ (S. B. Linde Słownik języka polskiego); Szczęściem, był drugi człowiek świadom tajemnicy, giermek Księżnej, podonczas we dworze przytomny, czyli ‘obecny’ (Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego). Słowo to pochodzi od czeskiego přitomný, a ten leksem z kolei od při tom, czyli ‘przy tym’. Znaczenie, w jakim dziś używamy słowa przytomny – ‘mający przytomność, tzn. będący w stanie pełnej świadomości’ – pojawiło się dopiero w 2. połowie XIX wieku. Wcześniej bowiem w podobnym sensie używano zwrotu przytomny sobie (XVIII-XIX w.). Omawiany przymiotnik w znaczeniu ‘świadomy’ zapożyczony został z naszego języka przez język ukraiński: prytómnyj. Zauważyć także należy, iż współczesne słowniki obok znaczenia ‘taki, kto ma pełną świadomość tego, co się dzieje’ odnotowują także sensy: ‘taki, który charakteryzuje się żywością myślenia’ oraz ‘taki, który świadczy o inteligencji; trzeźwy, rozsądny’ (Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny pod red. H. Zgółkowej).
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-05-02
Jaka jest etymologia i znaczenie wyrazu złodziej?
Rodzimy przymiotnik zły będący kontynuantem prasłowiańskiej formy *zъlъ często stawał się podstawą słowotwórczą wyrazów złożonych. Przykładem takiego złożenia jest interesujący nas rzeczownik złodziej (*zъlъ-dĕjъ). Drugi człon jego budowy – dziej też ma ogólnosłowiański charakter, a jego obecność w języku polskim poświadczają chociażby takie leksemy jak czarodziej, kołodziej czy staropolski wyraz bartodziej (‘zajmujący się ulami’). Słowo złodziej początkowo wskazywało na osobę, która czyni źle, a więc było synonimiczne wobec wyrazu złoczyńca. Od XIV wieku, jak pisze A. Brückner, sens omawianego leksemu wzbogacony zostaje o znaczenie – ‘ten, który kradnie’ (Słownik etymologiczny języka polskiego). Obok wyrazu złodziej w polskich tekstach odnaleźć można również takie formy wyrazowe jak: złodziejca, złodziec (Słownik staropolski), złodziejek, złodziejczyk, złodziejaszek (S. B. Linde Słownik języka polskiego). Interesujące jest także słowo nazywające więzienie dla złodziei, złoczyńców, łotrów – złodziejarnia (tamże). Zmianę znaczeniową leksemu złodziej bardzo dobrze ilustrują definicje słownikowe jego sensów. Słownik staropolski podaje, iż złodziej to po pierwsze ‘łotr, przestępca, złoczyńca’, a dopiero po drugie ‘ten, kto kradnie, grabi’. Współczesne słowniki języka polskiego znaczenie tego rzeczownika ujmują zwykle jako określenie ‘tego, kto kradnie; tego, kto dopuścił się kradzieży’ (Słownik języka polskiego pod red. M. Szymczaka). Wyrazowi złodziej o znaczeniu ‘ten, kto czyni zło’ przeciwstawiany był leksem dobrodziej, czyli ‘ten, kto czyni dobro’. Antonimię tych słów ilustruje przykład podany przez Lindego: Pókiś mi dobrze czynił zwałem dobrodziejem, jakeś mi złość wyrządził, zowię już złodziejem. A. Bańkowski podkreśla rodzime pochodzenie składowych członów słów dobro-dziej : zło-dziej, a ze względów semantycznych zalicza te wyrazy do przekładowych terminów religijnych, por. łac. bene-factor : male-factor, bene-ficus : male-ficus; gr. agatho-poiós : kako-poiós, agatho-ergós : kako-ergós (Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 2).
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-04-30
Jakie jest pochodzenie wyrazu mapa?
Wyraz ten pochodzi od łacińskiego mappa ‘serweta, obrus, chusta, tkanina’ (mapy rysowano na tkaninie) i należy do europeizmów, tzn. wyrazów, które mają wspólne źródło pochodzenia i w podobnej formie pojawiają się w kilku językach europejskich – por. angielskie map, włoskie mappa, hiszpańskie mapa, polskie, czeskie, słowackie, słoweńskie, serbskie, chorwackie, górno- i dolno-łużyckie mapa, ukraińskie mápa. Do polszczyzny słowo to trafiło prawdopodobnie w 2. połowie XVII wieku (zob. A. Brückner Słownik etymologiczny języka polskiego, A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-04-29
Proszę o podanie pochodzenia słowa rynek.
Słowo rynek wywodzi się z niemieckiej formy ring, która z kolei ma swój źródłosłów w starszym leksemie hring (niem.), odpowiadającym polskiemu krąg. Zgodnie z prawem dawnego osadnictwa niemieckiego ring to ‘miejsce wolne, opasane wałami, drzewami’. Obecność elementu ring w zasobie leksykalnym polszczyzny potwierdza również słowo ryngraf odnotowywane w Słowniku wyrazów obcych (Warszawa 1991) w znaczeniu ‘niewielka, wypukła blacha, zwykle w kształcie tarczy z rysunkiem o tematyce religijnej, później z godłem państwowym, noszona dawniej przez rycerzy na zbroi pod szyją oraz przez wojskowych na mundurach; dziś wieszana na ścianie’.
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-04-13
Zadam Państwu pytanie, na które odpowiedzi nie mogę nigdzie znaleźć: dlaczego górnik nazywa się górnik? Gdzie tu jest góra, do której dołączono końcówkę tworzącą nazwy wykonawców czynności / zawodów? Karolina
Górnik obecnie z górą rzeczywiście niewiele ma wspólnego, ale wyrazu tego nie utworzono przecież współcześnie! Rzeczownik górnik jest już dość stary i kryje w sobie interesującą informację o początkach przemysłu wydobywczego. W XV-XVI wieku rudy metali zaczęto wykopywać w górach i aż do XVIII wieku rzeczownik góra oznaczał także ‘kopalnię’ – były więc góry kamienne (kamieniołomy), góry miedzi, góry ołowiane, góry srebrne, góry złote, a także góry solne i inne (węgiel kamienny zaczęto wydobywać później). Wydany w 1621 roku Thesaurus Polono-Latino-Graecum Grzegorza Knapiusza interesujący Panią wyraz objaśnia jako nazwę człowieka «co w górach kopie co»(t. 1, s. 203). Górnik powstał zatem dzięki dodaniu do tematu słowotwórczego gór- przyrostka (nie końcówki!) -nik. Dodać warto, że podobnie zbudowany rzeczownik ma język czeski: hornik od hora ‘góra’, istnieje także niemiecki bergmann od berg ‘góra’ (A. Bańkowski w Etymologicznym słowniku języka polskiego wskazuje, że polski górnik może być tłumaczeniem tego niemieckiego określenia).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-03-12
Skąd w języku polskim wzięło się określenie Włochy i co za tym idzie Włosi itp., skoro w pozostałych językach obserwujemy pochodne wyrazu Italia?
Wyraz Włoch wywodzi się z prasłowiańskiej nazwy oznaczającej Romanów, a ta z kolei, jak pisze Brückner (Słownik etymologiczny języka polskiego), przejęta została od Niemców, bo ci najpierw wszystkie plemiona celtyckie, a potem i romańskie, zwali Walh. Podstawą tego określenia była nazwa szczepu celtyckiego Volcae. Na gruncie słowiańskim zadomowiła się forma zatem Wołch, oznaczająca dla Słowian wszelkich Romanów, a w języku polskim doszło do zwężenia zakresu stosowania tego wyrazu jedynie do mieszkańców półwyspu Apenińskiego. Dzisiejsza forma tego rzeczownika jest efektem działania procesu przestawienia (metatezy) głosek o i ł. Dodać warto, że w dawnej polszczyźnie także funkcjonowała nazwa Italia, upowszechniła się jednak nazwa Włochy. W języku polskim występował również rzeczownik Italia ‘z łaciny: kraj włoski, Włochy’ oraz przymiotnik italski ‘włoski’ (Słownik języka polskiego Wilno 1861). Współczesny język polski także odnotowuje te słowa, ale w innym już znaczeniu: wyraz Włochy nazywa nowożytne państwo na Półwyspie Apenińskim, podniośle określane też Italią, natomiast italski to przede wszystkim ‘taki, który dotyczy Italii, jest związany z Italią – starożytnym państwem na Półwyspie Apenińskim, od 27 r. p.n.e. rozciągającym się aż do Alp’, rzadziej – ‘związany z Włochami, nowożytnym państwem’ (Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny pod red. H. Zgółkowej). Rzeczownik Włochy – jako nazwa państwa – to dawny biernik liczby mnogiej odmiany słowa Włoch. W latach 20. XX wieku usiłowano wprowadzić w życie formy Italia i italski z inicjatywy włoskiego posła przebywającego w Warszawie (nazwa Włoch kojarzyła się z niemieckim Welsch o pogardliwym odcieniu, którego nasz rzeczownik Włoch jest pozbawiony), nowe wyrazy nie przyjęły się jednak w społeczeństwie i nie zastąpiły dawnych polskich nazw. Zob. W. Doroszewski: Rozmowy o języku. Seria II. Kraków 1951, s. 237-238; W. Doroszewski: O kulturę słowa. Poradnik językowy. T. 1, s. 472-474.
Joanna Przyklenk i Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-03-10
Czy istnieje związek między czasownikiem myśleć a rzeczownikiem myśliwy?
Wyraz myśliwy pochodzi od czasownika myśleć. W XV-XVI wieku istniał skłonnościowy przymiotnik myśliwy, który był używany w znaczeniu ‘skłonny do rozmyślań, myślący, dowcipny, baczny, chytry’. Później doszło do stopniowego zwężenia jego znaczenia i wyraz ten zaczął nazywać łowcę jako człowieka chciwego, gorliwego, chytrego, a w 2. połowie XVI wieku ostatecznie ograniczył znaczenie do ‘łowcy, strzelca’, który był ‘przemyślny w łowieniu zwierzyny (w sidła), biegły w polowaniu’. Przymiotnik ten uległ także substantywizacji, czyli stał się rzeczownikiem. Zob. A. Brückner Słownik etymologiczny języka polskiego, A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego, K. Długosz-Kurczabowa Nowy słownik etymologiczny języka polskiego.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-02-27
Jakie jest pochodzenie wyrazu kaftan?
Wyraz ten notowany jest w polszczyźnie od 2. połowy XV wieku. Pochodzi prawdopodobnie z języka tureckiego, w którym kaftan występował w znaczeniu ‘szata wierzchnia ozdobna’. A. Brückner w Słowniku etymologicznym języka polskiego pisze: złote kaftany na posłów wkładano, gdy się przed sułtanem zjawiali. Kaftan może też pochodzić z języka perskiego i do języków europejskich został wprowadzony przez arabski najpierw jako chaftan. Słowo to znane jest również na zachodzie Europy (z osmańskiego, jako nazwa stroju tureckiego), por. np. włoskie caffettano, hiszpańskie caftan, francuskie cafetan, caftan, niemieckie kaftan (A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-02-26
Jaka jest etymologia słowa najsampierw?
Wyraz ten powstał w wyniku pomieszania synonimicznego słów najpierw, będącego skrótem stosowanym od 1861 roku zamiast najpierwej, który pochodzi od liczebnika pierwszy, oraz nasamprzód, złożonego z wyrazów na, sam, przód (zob. Andrzej Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego, A. Brückner Słownik etymologiczny języka polskiego). Wydany w połowie XX wieku Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego uznaje najsampierw za przestarzały, rzadki i potoczny wyraz oznaczający wzmocnione najpierw.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-02-17
Jakie jest pochodzenie wyrazu kościół?
Wyraz ten został zapożyczony za pośrednictwem języka staroczeskiego kostel i staro-górno-niemieckiego kástel z łacińskiego castellum ‘miejsce obwarowane, zamek, twierdza’ prawdopodobnie w okresie przyjmowania przez Polskę chrześcijaństwa. Jak czytamy w Nowym słowniku etymologicznym K. Długosz-Kurczabowej, pierwsze kościoły były stawiane w grodach warownych, bywały także obwarowywane, a więc przystosowywane do pełnienia funkcji obronnych.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-02-12
Jakie jest pochodzenie wyrazu jasełka?
Jasełka to zdrobnienie od mało znanego wyrazu jasła, który oznaczał drabiniasty żłób w kształcie litery V do karmienia bydła sianem (A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego). Obie formy wywodzą się z od prasłowiańskiego czasownika *jesti ‘jeść’. Według Nowego słownika etymologicznego języka polskiego K. Długosz-Kurczabowej nazwa jasełka w XIV wieku oznaczała żłóbek, w którym narodził się Pan Jezus. Później zaczęła określać także szopkę, widowisko sceniczne lub kukiełkowe, mające za treść narodzenie Chrystusa oraz figurki przedstawiające narodzenie Chrystusa, stawiane w kościele w okresie świąt Bożego Narodzenia.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2006-05-18
Uprzejmie proszę o wyjaśnienie definicji (pojęcia) eksploatacji.
Eksploatacja to 1. wykorzystywanie czegoś w sposób racjonalny, 2. wydobywanie bogactw naturalnych, 3. użytkowanie maszyn, urządzeń, 4. maksymalne wykorzystywanie, wyzyskiwanie kogoś lub czegoś dla zysku (Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1999).
Natalia Łukomska
Znaczenie2006-05-18
Proszę o zinterpretowanie poniższego zdania: Zleceniobiorca zobowiązuje się do świadczenia usług w następujących miesiącach: styczeń, luty, listopad, grudzień oraz w pozostałych miesiącach, w których zaistnieją okoliczności powodujące konieczność świadczenia usług - opady śniegu powodujące zaleganie pokrywy śnieżnej o wys. pow. 2 cm lub zwiększenie zalegającej pokrywy śnieżnej o kolejne 2 cm, gołoledź, podjęcia działań zmierzających bezpośrednio do usunięcia śniegu i/lub gołoledzi, natychmiast nie później niż w ciągu 30 minut od momentu rozpoczęcia opadów w przypadku sunięcia śniegu i/lub niezwłocznie w przypadku stwierdzenia, że warunki atmosferyczne mogą spowodować gołoledź. Proszę o odpowiedź, czy w miesiącach styczeń, luty, listopad, grudzień należy przystąpić do odśnieżania natychmiast, czy dopiero po opadach śniegu powyżej 2cm.
Fragment: podjęcia działań zmierzających bezpośrednio do usunięcia śniegu i/lub gołoledzi, natychmiast nie później niż w ciągu 30 minut od momentu rozpoczęcia opadów w przypadku sunięcia śniegu i/lub niezwłocznie w przypadku stwierdzenia, że warunki atmosferyczne mogą spowodować gołoledź traktuję jako wyszczególnienie świadczonych usług, a więc bezpośrednio odnosi się on do fragmentu początkowego – zleceniobiorca zobowiązuje się do świadczenia usług w następujących miesiącach: styczeń, luty, listopad, grudzień. Zleceniobiorca zobowiązuje się równocześnie do podjęcia działań…. Forma dopełniacza rzeczownika odczasownikowego – podjęcia, jest narzucona przez konstrukcję zobowiązuje się do.
Uzyskujemy wówczas następującą treść: W miesiącach: styczeń, luty, listopad, grudzień zleceniobiorca zobowiązuje się do podjęcia działań zmierzających bezpośrednio do usunięcia śniegu i/lub gołoledzi, natychmiast nie później niż w ciągu 30 minut od momentu rozpoczęcia opadów w przypadku sunięcia śniegu i/lub niezwłocznie w przypadku stwierdzenia, że warunki atmosferyczne mogą spowodować gołoledź.
Z kolei fragment: w których zaistnieją okoliczności powodujące konieczność świadczenia usług – opady śniegu powodujące zaleganie pokrywy śnieżnej o wys. pow. 2 cm lub zwiększenie zalegającej pokrywy śnieżnej o kolejne 2 cm, gołoledź wypada potraktować jako doprecyzowanie warunków spełnienia powinności ze strony zleceniobiorcy w wymienionych pozostałych miesiącach.
Treść przedstawiałby się więc następująco: W pozostałych miesiącach zleceniobiorca zobowiązuje się do świadczenia usług, jeśli zaistnieją okoliczności powodujące konieczność świadczenia usług – opady śniegu powodujące zaleganie pokrywy śnieżnej o wys. pow. 2 cm lub zwiększenie zalegającej pokrywy śnieżnej o kolejne 2 cm, gołoledź.
Przyznam jednak, iż tekst nie jest skonstruowany prawidłowo, jest to więc jedynie interpretacja.
Maria Czempka
Znaczenie2006-02-02
Co to jest gżegżółka i czy taki jest poprawny zapis?
Zapis jest oczywiście poprawny, a gżegżółka to regionalna nazwa kukułki.
Alicja Podstolec
W gwarach funkcjonują również inne nazwy kukułki w postaci zazula, zezula, zuzula.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2006-01-27
Co to znaczy bykowe?
Bykowe należy do grupy staropolskich nazw opłat związanych z gospodarstwem (podobnie jak rogowe, ryjowe czy kopytne). W XVI wieku bykowym nazywano opłatę za krycie krów bykiem. W wieku XVI i XVII nazywano tak również karę za uwiedzenie panny i spłodzenie nieślubnego dziecka (S. B. Linde w Słowniku języka polskiego definiuje bykowe nastęująco: ‘wina, którą się dworowi płaci za nabawienie płodu poddanki’). Etymologiczny słownik języka polskiego A. Bańkowskiego odnotowuje ponadto, że współcześnie w gwarach nazwą bykowe określa się ironicznie alimenty. Słownik języka polskiego pod red. A. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego (tzw. warszawski) z początków XX wieku notował także czasownik bykować o znaczeniu ‘płacić bykowe’, jak również kolejne dwa znaczenia interesującego nas rzeczownika: 1) ‘datek pasterzowi za odchowanie krowy’ oraz 2) ‘opłata muzykantom na weselu, uiszczana przez tego, kto chce tańczyć z panna młodą’. W czasach PRL-u bykowym nazywano u nas potocznie podatek pobierany od osób, które nie założyły rodziny, czyli tzw. starych panien i starych kawalerów. Współczesne dyskusje polityczne związane z bykowym nawiązują właśnie do najnowszego z wymienionych znaczeń. Widać zatem, że użycie to jest znaczeniowo zupełnie przeciwnie w stosunku do pierwotnego sensu tego wyrazu, a pochodzi – jak się można domyślać – od potocznego frazeologizmu stary byk.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2006-01-17
Uprzejmie proszę o wyjaśnienie znaczenia słowa niewidnie.
Takiej formy przysłówkowej nie udało nam się odnaleźć w żadnym słowniku, Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego notuje jednak przymiotnik niewidny o znaczeniu ‘niewidoczny’ oraz ‘nieoświetlony, mroczny, niejasny’, który w dawnej polszczyźnie był używany także w znaczeniu ‘niewidzący, ślepy’. Z podanych definicji przymiotnika niewidny wynika zatem, że pochodzący od niego przysłówek niewidnie może (mógł) mieć znaczenia ‘niewidocznie’, ‘mroczno’, ‘niejasno’, ‘ślepo’.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2006-01-16
Co to jest żargon ochwaśników?
Żargon ochweśników lub żargon ochweśnicki to tajna gwara przekupniów handlującymi obrazami świętymi ze Skulska w okolicach Gopła. Przekupnie owi nazywali siebie samych obraźnikami lub ochweśnikami – drugie z tych określeń Henryk Ułaszyn, autor monografii Język złodziejski (Łódź 1951) uważa za swoistą przeróbkę podstawowego wyrazu ofeń (rosyjskie oфєн / oфєня ‘przestarzałe: wędrowny handlarz, domokrążca’; oфєнcкий язык ‘żargon wędrownych handlarzy’), na Ukrainie zwano ich ofeniami. Ułaszyn pisze: „W Skulsku była fabryka dewocjolalij: obrazów, figur świętych, paciorków itp. świętości. Stąd rozchodzili się ci ochweśnicy po całej Kongresówce, Litwie i Białorusi. Gwara ich w ¾ jest wspólna ze złodziejską, np. tak samo kieszeń zwie się doliną, chleb sumerem, mały mikrym itd. Jest tu i Deus ‘Bóg’, jak w gwarze złodziejskiej, ale ponieważ są też obrazy Matki Boskiej, więc ta ostatnia nazywa się u nich Deusznicą” (Ułaszyn 1951: 73). Stanisław Grabias wspomina w swej publikacji Język w zachowaniach społecznych (Lublin 1997, s. 142-157) o tym, że wędrowni kupcy (ochweśnicy), którzy zmieniali asortyment sprzedawanych towarów (najpierw były nimi sukno, jedwabie, leki i dewocjonalia, potem – aż do lat 40. XX wieku – dewocjonalia, kosmetyki, drób, świnie, konie), strzegli zazdrośnie tajności swego języka. Badania nad tym socjolektem podjął jako pierwszy S. Górka, który w 1901 roku w piśmie „Wisła” (XV, nr 1, s. 1-7) opublikował artykuł pt. Skulscy ochweśnicy. Najdokładniejszy jak dotąd opis tej gwary przedstawiła W. Budziszewska w pracy Żargon ochweśnicki (Łódź 1957). Język ten zawiera nie tylko wyrazy związane z zawodową działalności tej grupy, w skład jego bowiem wchodzi dużą ilość (około 80%) słów związanych z nią niebezpośrednio, a dotyczących np. pokrewieństwa (skiciuchnia ‘synek’, braszko ‘brat’), zjawiska przyrodnicze (łysy ‘księżyc’, buziastyka ‘burza’, brutko ‘drzewo), czynności codzienne (kurlaczyć ‘gotować’, gniewoszyć ‘gniewać’, filować ‘całować’), nazwy części ciała (lipko ‘oko’, kudlasy ‘włosy’), nazwy zwierząt (drapicha ‘kura’, cyga ‘koza’, agata ‘gęś’), produkty spożywcze (suchar ‘chleb’, kryso ‘mięso’, psułka ‘ryba’). W gwarze tej jednym ze sposobów utajniania wypowiedzi jest przekształcanie znanych wyrazów z języka ogólnego, co polega np. na dodawaniu do nich swojskich lub obcych morfemów słowotwórczych, np. kozicha ‘koza’, kaczycha ‘kaczka’, wiadrzycho ‘wiadro’, dźwiruchy ‘drzwi’, życiastyka ‘żyto’, drewniasty ‘drewniany’, czarnośny ‘czarny’, głuporny ‘głupi, słuchcić ‘słuchać’, luboszyć ‘lubić, kochać’, ośmdra, osiemdra ‘osiem’. Inny zabieg mający utajnić znaczenie wyrazu polega na dołączaniu do struktury wyrazu cząstek maskujących – poprzedzanie sylabami sztucznymi, takimi jak bi-, by-, np. bico ‘co’, bytam ‘tam’, biu ‘u’ (podobnie jest w żargonie złodziejskim, co nazywa się kminą pojmowaną). W żargonie ochweśnickim, podobnie jak w językach złodziejskich czy gwarze więziennej, środki językowe podporządkowane są takiemu kodowaniu informacji, aby była ona dostępna tylko dla osób wybranych.
Katarzyna Wyrwas

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166