Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Składnia2015-10-27
Jak piszemy: Żółte czapki ma trzech chłopców czy mają trzej chłopcy?
Obie wersje są poprawne! W polszczyźnie mamy dwa sposoby łączenia form liczebników od 2 do 4 z rzeczownikami męskoosobowymi, czyli takimi, które nazywają osoby rodzaju męskiego, jak pan, chłopiec, student: w związku zgody (dwaj panowie, trzej chłopcy, czterej studenci) albo w związku rządu (dwóch panów, trzech chłopców, czterech studentów).
Katarzyna Wyrwas
Wyrazy obce2015-10-27
Czy można słowo ronin podawać w polskiej pisowni? Korektorka wciąż poprawia mi o, dopisując nad nim kreskę.
Rzeczownik ronin jest słowem japońskim, w słownikach opatrywanym definicją «w dawnej Japonii: człowiek, który utracił swoje miejsce w feudalnej hierarchii społecznej». Z pewnością można go używać w pisowni spolszczonej, skoro w takiej odnotowuje je „Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN” pod red. E. Polańskiego (zob. http://sjp.pwn.pl/szukaj/ronin.html). W pisowni rōnin podaje to słowo „Encyklopedia PWN” (zob. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ronin;3968733.html) i być może dlatego bywa również używany taki zapis. Warto jednak propagować formę spolszczoną.

Wyrazy obce2015-10-27
Czy pisownię smartfon uznaje się za poprawną? Tego wyrazu nie ma w słownikach.
Smartfon jest spolszczeniem angielskiej nazwy smartphone analogicznym do dawniejszego zapożyczenia telefon pochodzącego od ang. telephone. W polszczyźnie nie używamy połączenia ph w celu oznaczenia f, więc słowo nazywające przedmiot tak użyteczny i pożądany oraz często kupowany i reklamowany musiało szybko ulec spolszczeniu. Druga zmiana dosięgła końca formy angielskiej, w której nawet w obcej wymowie -e pozostaje nieme. Smartfon na gruncie polskim stał się błyskawicznie słowem odmiennym, dlatego nieme -e usunięto, skoro tylko utrudniało tworzenie form przypadków, bo wymagało użycia apostrofu – smartphone’a – podobnie jak w przypadku pendrive’a, image’u, dress code’u, sprite’a i innych niespolszczonych wyrazów. Wersja spolszczona jest rozpowszechniona, potrzebna i - co najważniejsze - spolszczona zgodnie z duchem polszczyzny.

Ortografia2015-10-27
Czy Twitter, Facebook pisać wielką czy małą literą?
Podana przez Panią pisownia tych nazw jest poprawna. Twitter nie jest jeszcze odnotowany w słowniku ortograficznym, ale hasło Facebook już znajdziemy: http://sjp.pwn.pl/szukaj/Facebook.html. Twitter i Facebook traktuje się jak nazwy własne, więc jako takie pisze się je wielką literą, pomimo że oba portale mają logo z małą literą.

Składnia2015-10-27
Jesteśmy w trakcie zmiany nazwy naszej instytucji z Klub Kultury na Prom Kultury. W związku z tym nie jesteśmy pewni, jakiej formy w przyszłości powinniśmy używać: być w Promie czy na Promie, iść do Promu czy na Prom?
Połączenia z przyimkiem na sugerowałyby, że idzie o prom, czyli «statek wodny do przewozu ludzi, pojazdów i ładunków przez rzeki, kanały, mniejsze akweny morskie itp., także: rodzaj morskiego statku pasażerskiego». Przyimki do i w wyraźnie wskazują na miejsce, budynek, instytucję i te zdecydowanie polecam!

Odmiana2015-10-27
Chciałabym dowiedzieć się, dlaczego mówimy nasi idole, a nie nasze idole.
Idol to w dawnych religiach bożek, wyobrażenie bóstwa, zwykle w postaci posągu, rzeźby, obrazu będącego przedmiotem kultu. Jako że były to posągi, a nie istoty żywe, mówimy o nich w rodzaju męskożywotnym, a nie męskoosobowym jak o idolach będących ludźmi, czyli o osobach cieszących się szczególną popularnością, bezkrytycznie uwielbianych i naśladowanych (obie definicje za „Uniwersalnym słownikiem języka polskiego” pod red S. Dubisza). W odniesieniu do idola w znaczeniu religijnym „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego podaje przykład: Każde plemię miało swoje idole, a USJP podaje połączenia: idole greckie, rzymskie, słowiańskie. Aby zobrazować sposób użycia tego rzeczownika w odniesieniu do osób, słowniku podają przykłady typu idole piłkarscy, polityczni. W językach, które mają formy odmienne przez przypadki, często dochodzi do wytworzenia specjalnych form odmiany, które pozwalają odróżniać poszczególne znaczenia wyrazu, jak np. zamka i zamku. Nasi idole odnoszą się zatem do ludzi, a nasze idole do posągów.

Składnia2015-10-27
Które zdanie jest poprawne: Nie wyjechali na wczasy do Malty czy Nie wyjechali na wczasy na Maltę?
Malta jest nazwą państwa i nazwą wyspy, a to rozróżnienie powoduje, że na gruncie polskim mamy do czynienia z dwoma sposobami mówienia o tej części świata. W połączeniu z nazwami wysp w polszczyźnie używa się przyimka na, a z nazwami państw używamy przyimka do. Dlatego też poprawne są oba zdania, lecz każde w innym sensie: Nie wyjechali na wczasy do Malty (do państwa) i Nie wyjechali na wczasy na Maltę (na wyspę). „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego podaje także przykłady z czasownikiem mieszkać: Mieszkać na Malcie (na wyspie) i Mieszkać w Malcie (w państwie).

Ortografia2015-10-27
Jaka zasada obowiązuje przy pisowni słowa hiszpański?
Wyraz hiszpański jest przymiotnikiem utworzonym od nazwy własnej Hiszpania, pisownię przymiotników od nazw własnych reguluje zasada mówiąca, że małą literą piszemy przymiotniki utworzone od nazw kontynentów, krajów, miejscowości, narodów, plemion, niebędące nazwami geograficznymi, jak kultura europejska, plemiona afrykańskie, francuskie koniaki, sery szwajcarskie, piwo bawarskie, fajans włocławski, kultura przeworska, marmur chęciński, porcelana ćmielowska, woda kolońska, wzgórze kapitolińskie, języki słowiańskie (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/129-Przymiotniki-utworzone-od-nazw-kontynentow-krajow-miejscowosci-narodow-plemion-niebedace-nazwami-geograficznymi;629451.html ).
Jeśli przymiotnik taki wchodzi w skład nazwy własnej, jak Polsko-Hiszpańska Izba Gospodarcza, czy też nazwy geograficznej (obecnej lub dawnej), jak Hiszpański Region Równikowy, Basen Hiszpański, Hiszpańska Afryka Zachodnia, Sahara Hiszpańska, wtedy jako składnik nazwy własnej musi być zapisany wielką literą (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/81-Wielowyrazowe-nazwy-geograficzne-i-miejscowe;629400.html; http://sjp.pwn.pl/zasady/84-Nazwy-indywidualne-jednostkowe-urzedow-wladz;629403.html).

Składnia2015-10-27
Kilka dni temu pomogłam mojemu siostrzeńcowi odrobić zadanie domowe ze składni i okazało się, iż pani nauczycielka wskazała błędy w tym zadaniu, np. w zdaniu „Rdzenna ludność Australii została wytępiona przez białych kolonizatorów”. Stwierdziła ona, iż w tym zdaniu słowo „Australii” jest dopełnieniem (ja napisałam, iż jest to przydawka). Nie zgadzam się z tą opinią, gdyż zawsze byłam uczona, iż dopełnienie jest określeniem czasownika. Tego typu „błędów” w zadaniu było więcej, zwłaszcza pani wskazywała określenia do podmiotu jako dopełnienia, wystarczyło tylko, żeby zdać pytanie przypadków zależnych. Czekam na odpowiedź. Jest to dla mnie ważne, gdyż nie chcę, żeby mój siostrzeniec był źle uczony. Obecnie uczy się w klasie szóstej, potem pójdzie do gimnazjum i będą problemy.
Ma Pani rację: rzeczownik Australii jest bez wątpienia określeniem rzeczownika ludność (który jest podmiotem zdania). Jest to przydawka rzeczowna w związku rządu dopełniaczowa: ludność – czego? – Australii. Dopełnienie jest określeniem orzeczenia i w tym zdaniu dopełnieniem może być jedynie wyrażenie przyimkowe przez kolonizatorów. Informacje te można łatwo odszukać np. w dowolnym wydaniu „Podstawowych wiadomości z gramatyki języka polskiego” Zenona Klemensiewicza w rozdziale o rodzajach przydawki, na pewno znajdują się również w podręcznikach szkolnych.

Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-10-27
Która wersja odmiany nazwy Bronisze jest prawidłowa: z Bronisz czy z Broniszy?
„Urzędowy wykaz nazw miejscowości i ich części” (http://ksng.gugik.gov.pl/urzedowe_nazwy_miejscowosci.php) odnotowuje tylko jedną wersję: Bronisze, D. Broniszów, z której wynika, że pozostałe formy odmiany brzmią: C. Broniszom, B. Bronisze, N. Broniszami, Ms. Broniszach.

Znaczenie2015-10-27
Czym znaczeniowo różnią się terminy demonstracja i manifestacja?
W zasadzie niczym, są synonimami i w większości kontekstów można ich używać zamiennie. W „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” pod red. S. Dubisza demonstracja jest definiowana jako «wystąpienie zbiorowe, pochód lub zgromadzenie mające na celu wyrażenie protestu lub poparcia dla kogoś, czegoś; manifestacja», a manifestacja jako «zbiorowe wystąpienie, np. pochód, wiec, w celu wyrażenia swego stanowiska w jakiejś sprawie politycznej lub społecznej, protestu przeciw czemuś lub poparcia dla kogoś; demonstracja». „Wieki słownik języka polskiego słowa te definiuje podobnie: demonstrację jako ‘zgromadzenie ludzi w formie wiecu lub marszu w celu wyrażenia protestu bądź poparcia’ (zob. http://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=27846&id_znaczenia=3051543&l=5&ind=0), a manifestację jako ‘pochód lub wiec, mający na celu wyrażenie sprzeciwu wobec jakichś kwestii politycznych bądź społecznych albo wyrażenie poparcia dla nich’ (zob. http://wsjp.pl/index.php?id_hasla=28039&id_znaczenia=4597372&l=15&ind=0). Konteksty użycia obu rzeczowników również są tożsame, ale przykłady użycia i schematy składniowe zamieszczone w „Wielkim słowniku języka polskiego” pokazują, że nieco różni jest sposób budowania konstrukcji zdaniowych: demonstracja częściej łączy się z określeniem przymiotnikowym (demonstracja – jaka? – antyamerykańska, antyfaszystowska, antyprezydencka, antyrządowa, antywojenna, protestacyjna; uliczna; pierwszomajowa; burzliwa, pokojowa) oraz ze wskazaniem uczestników (demonstracja – kogo? – bezrobotnych, zwolenników, przeciwników, górników, lekarzy, pielęgniarek, rolników, związkowców), a manifestacja ma częściej wskazany przedmiot wystąpienia (w konstrukcji manifestacja – przeciwko czemu – przeciwko rządowi, wojnie, imigrantom, islamizacji, gender), a także motywacje działania jej uczestników (manifestacja – czego? – poparcia).

Nazwy własne (pisownia i odmiana)2015-10-26
Proszę o wskazanie poprawnej formy odmiany nazwiska Szwaja w dopełniaczu.
Wedle obowiązujących zasad pisowni polskiej poprawną formą dopełniacza tego nazwiska jest Szwai (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/Rzeczowniki-zakonczone-na-eja-ea-ua;629362). Pozostałe formy to Szwaję i Szwają.

Wymowa2015-10-26
Moje pytanie dotyczy używanego często w języku polskim słowa roaming. Jak prawidłowo je wymawiać? Czy uległo już to słowo spolszczeniu i można mówić tak jak się pisze, czyli rOAming, czy też w dalszym ciągu obowiązuje wymowa angielska. Wydaje mi się, że to słowo jeszcze nie uległo spolszczeniu, jak np. keczup, i w dalszym ciągu trzeba je wymawiać zgodnie z angielska. Słowniki wyrazów obcych nie odnotowują tego słowa.
Słowo to odnotowuje „Uniwersalny słownik języka polskiego PWN” pod red. S. Dubisza, a także słownik udostępniony przez Wydawnictwo PWN: http://sjp.pwn.pl/sjp/roaming;2574330.html. Wedle wspomnianych źródeł roaming, czyli «usługa w telefonii komórkowej pozwalająca abonentowi krajowej sieci na korzystanie poza granicami kraju z usług zagranicznego operatora», powinna mieć wymowę zbliżoną do angielskiego oryginału: [rołming]. Wielokrotnie słyszałam naszych rodaków mówiących [roming] bez dyftongu, co może świadczyć o fonetycznej polonizacji tego zapożyczenia. Nie idzie za tym, jak na razie, analogiczne spolszczenie pisowni – to może nigdy nie nastąpić, a być może rozpowszechni się wymowa literowa [roaming]. Czas pokaże.
Znaczenie2015-10-26
Czy słowo logistyka można pojmować szerzej, wykraczając poza ramy dotyczące definicji, że logistyka to nauka wywodząca się z wojska dotycząca zaopatrzenia w odpowiednim miejscu, czasie, ilości, jakości itp. na przykład przedsiębiorstwa?
Czy mogłabym użyć terminu logistyka w odniesieniu do konstrukcji planu czy też sposobu działania w zakresie wykonania np. porządkowania ksiąg podatkowych w celu osiągnięcia pożądanego rezultatu? Albo planu działania wakacyjnego wyjazdu? Czy będzie to błędnym użyciem powyższego terminu?
Raczej nie, ponieważ wprawdzie nowsze słowniki odnotowują znaczenie wojskowe logistyki «teoretyczne i praktyczne przedsięwzięcia mające na celu utrzymanie gotowości sił zbrojnych» (zob. http://sjp.pwn.pl/sjp/logistyka-II;2566280.html), lecz zawierają także znaczenie drugie, Panią interesujące: «planowanie i organizacja skomplikowanego przedsięwzięcia» (http://sjp.pwn.pl/sjp/logistyka-I;2566279.html).

Interpunkcja2015-10-26
Chciałabym wiedzieć, czy w zdaniu: Nie zrobię tego, ani tego powinnam postawić przecinek przed ani, czy też nie. Wiem, że na ogół przed ani nie stawiamy przecinka. Wyjątkiem są sytuację typu: On nie zrobił ani tego, ani tamtego. No i właśnie mam niejasne wrażenie, że w przypadku zdania: Nie zrobię tego, ani tego słowo ani jest jakby ukryte (w domyśle), ale konstrukcja zdania sugeruje jego obecność. Dlatego ja intuicyjnie w takim zdaniu postawiłabym przecinek. Ale nie mam pewności, czy nie byłby to błąd.
Pani wątpliwości rozwieją dwie zasady pisowni polskiej. Jedna z nich wskazuje, że nie rozdziela się przecinkiem zdań złożonych współrzędnie połączonych m.in. spójnikami wyłączającymi, takimi jak ani, ni (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/371-Zdania-wspolrzedne-polaczone-spojnikami-lacznymi-rozlacznymi-wylaczajacymi;629785.html), co pokazuje poprawnie zapisany przykład Nie zrobię tego ani tego. Druga zasada mówi natomiast, że jeśli spójnik wyłączający ani został powtórzony na początku dwóch zdań współrzędnych, przecinek należy postawić przed powtórzonym spójnikiem (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/373-Spojnik-laczny-rozlaczny-wylaczajacy-oraz-partykula-czy-powtorzone-na-poczatku-dwoch-zdan-wspolrzednych;629788.html). Jeśli więc w zdaniu z ani miałby się pojawić przecinek, musiałoby mieć ono np. postać Nie zrobię ani tego, ani tego. Idzie o to, że istnienia spójnika ani nie mamy się domyślać, lecz musi on w zdaniu być użyty.

Ortografia2015-10-26
Dzień dobry, jestem członkiem zarządu Fundacji na Rzecz Rodziny i choć Fundacja działa już od ponad dziesięciu lat, wciąż gnębi nas niepewność, jak powinniśmy zapisywać jej nazwę: Fundacja na Rzecz Rodziny, Fundacja Na Rzecz Rodziny czy może Fundacja na rzecz Rodziny.
Jedyny poprawny zapis to Fundacja na rzecz Rodziny (i skrót [iFR) zgodnie z następującą regułą „Zasad pisowni polskiej”: http://sjp.pwn.pl/zasady/Nazwy-indywidualne-jednostkowe-urzedow-wladz;629403.
W polszczyźnie przy tworzeniu skrótów pomijamy większość przyimków i spójników (czasem zdarza się przyimek o, bp. w skrócie ZBoWiD ‘Związek Bojowników o Wolność i Demokrację’, spójnik i zwykle jest elementem skrótowca, np. PKiN [Pałac Kultury i Nauki’, PiS ‘Prawo i Sprawiedliwość’). Oto reguła dotycząca pomijania wyrazów: http://sjp.pwn.pl/zasady/Pomijanie-w-skrotowcach-niektorych-elementow-wystepujacych-w-pelnych-nazwach;629582.html.
Połączenia na rzecz nie ma zwyczaju skracać i jego początkowych liter umieszczać w skrócie, pomijam tu fakt, że FnrR wygląda, jakby miała w środku skrót nr. Proszę wziąć pod uwagę analogię interesującej Pana nazwy do Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, od której poprawny skrótowiec ma postać FNP.

Ortografia2015-10-26
Szanowni Państwo! W nawiązaniu do reguł i wyjątków od nich dotyczących pisowni partykuły nie z imiesłowami (http://sjp.pwn.pl/zasady/168-Z-imieslowami-przymiotnikowymi;629516.html) zwracam się do Państwa z uprzejmą prośbą o pomoc w rozwiązaniu dylematu, jak zapisać partykułę nie z imiesłowem w zdaniu: Twórcy przekażą know-how wniesione lub nie wniesione (niewniesione?) do projektu.
Dodam, że mam wątpliwości czy wniesione / niewniesione w kontekście zdania stanowią przeciwstawienie, a także czy stanowią imiesłów w znaczeniu czasownikowym (wniesione odnosi się do cechy, więc jest imiesłowem przymiotnikowym). Niemniej nie mogę oprzeć się wrażeniu, że zapis partykuły z imiesłowem osobno jest bardziej słuszny.
Pisownia rozdzielna, jak sama Pani wie, jest dopuszczalna w przypadkach takich, jak ten opisywany przez Panią. Co więcej: w wyraźnych przeciwstawieniach rozdzielnie zapisuje się także partykułę nie z rzeczownikami i przymiotnikami, z którymi wszak reguła ogólna nakazuje pisownię łączną (http://sjp.pwn.pl/zasady/Pisownia-laczna-partykuly-nie;629513.html), np. nie nauczyciel, ale pisarz; nie słodki, lecz gorzki (bez takiego kontekstu obowiązują formy: nienauczyciel, niesłodki).
Uważam, podobnie jak honorowy przewodniczący Rady Języka Polskiego, prof. Walery Pisarek, że umiejętność zastosowania rozdzielnej pisowni nie z imiesłowami przymiotnikowymi jest przejawem wyższej świadomości językowej. Jeśli czuje Pani wyraźnie czasownikowy charakter imiesłowu, to proszę śmiało – zwłaszcza w tak jednoznacznej konstrukcji przeciwstawnej – pisać te słowa osobno. Oto link do uchwały Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN z dnia 9 grudnia 1997 roku, która zmieniła zasady pisownię nie z imiesłowami: www.rjp.pan.pl.

Odmiana2015-10-26
Czy słowo temperatura ma liczbę mnogą?
Nie ma przeciwwskazań, aby od rzeczownika temperatura w znaczeniu «odczytywana na skali termometru wielkość fizyczna określająca stopień ogrzania czegoś, np. powietrza lub wody w jakimś miejscu» używać w liczbie mnogiej. Formy odmiany tego wyrazu znaleźć można w udostępnionym w Internecie „Słowniku gramatycznego języka polskiego”: http://sgjp.pl/leksemy/#8184/temperatura. W komunikatach meteorologicznych często jesteśmy ostrzegani przed wysokimi czy niskimi temperaturami. W „Wielkim słowniku języka polskiego PAN” (www.wsjp.pl) podano cytaty pochodzące z Narodowego Korpusu Języka Polskiego, które również dokumentują tego typu formy: „Podczas panowania ujemnych temperatur powietrza mgła składa się głównie z mieszaniny przechłodzonych kropelek wody i kryształków lodu” (z książki Alojzego Wosia „Meteorologia dla geografów” z 1997 roku); „[...] polecam malutkie ręczniczki frotte. Te są najbardziej higieniczne, bo można je prać w wysokich temperaturach” (z dodatku do „Gazety Wyborczej” z 1997 roku). Formy pluralne znajdziemy również w tekstach o tematyce budowlanej, rolniczej, mechanicznej, naukowej i innych.

Ortografia2015-10-26
Jak pisać wielką czy małą literą wyrażenie Święta Bożego Narodzenia?
W zasadzie nazwą święta jest samo połączenie Boże Narodzenie, a rzeczownik święta nie powinien być pisany wielką literą (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/70-Nazwy-swiat-i-dni-swiatecznych-w-odroznieniu-od-ich-nazw-opisowych;629388). Praktyka udokumentowana w życzeniach, kartkach okolicznościowych, reklamach i innych tekstach pokazuje, że użytkownicy polszczyzny wolą pisownią wielką literą objąć także wyraz święta. Użycie takie można wytłumaczyć względami uczuciowymi (zob. reguła http://sjp.pwn.pl/zasady/Uzycie-wielkiej-litery-ze-wzgledow-uczuciowych-i-grzecznosciowych;629417.html).

Odmiana2015-10-26
Zasiedlić Marsa czy zasiedlić Mars?
Zdecydowanie zasiedlić – kogo? co? – Marsa. Nazwa planety Mars ma w bierniku formę równą dopełniaczowi: Marsa. Formy odmiany wyrazów znaleźć można w udostępnionym w Internecie „Słowniku gramatycznego języka polskiego”: http://sgjp.pl/leksemy/#4026/Mars.


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166