Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Znaczenie2005-12-30
Co to znaczy przedstryjec lub przedstryjek?
Żadnej z tych form nie udało nam się odnaleźć w słownikach, wiadomo jednak, że w XVI wieku na określenie relacji pokrewieństwa pra- pojawiały się określenia z przedrostkiem przed-, np.: przedbaba – ‘prababka’, przedwnuk – ‘prawnuk’, przedciotka – ‘siostra prababki’. Skoro stryj, stryjek to ‘brat ojca’, możemy zatem przypuszczać, iż przedstryjek to ‘prastryjek, brat dziadka’.
Joanna Przyklenk
Znaczenie2005-12-27
Co to jest ładun?
Ładun to dawna nazwa ładunku do strzelby, naboju, ładunku armatniego (zob. S.B. Linde Słownik języka polskiego).
Mirosława Siuciak
Znaczenie2005-12-22
Interesuje mnie znaczenie słowa żółwica (nie chodzi o zwierzę).
Słowo, o które Pani pyta, było używane do połowy XVII wieku i miało kilka wariantów fonetycznych, takich jak zełwa, zełwica, złew oraz zołwa, zołwica i żełw, żełwica, żołwica, oznaczających siostrę męża, dziś nazywaną szwagierką. Formy zełw oraz złew używane były w znaczeniu ‘żona syna, synowa’ (por. A. Brückner Słownik etymologiczny języka polskiego, Mały słownik wyrazów zapomnianych pod red. F. Wysockiej, W. Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-12-20
Co to jest olstro?
Olstro jest dawnym określeniem futerału na broń palną, nazwą bliską brzmieniowo dolnoniemieckiemu holster oraz holenderskiemu i angielskiemu (za pośrednictwem języka holenderskiemu) holster o tym samym znaczeniu. Od drugiej połowy XVII wieku pojawia się pluralna forma olstra oznaczająca ‘dwie pochwy u siodła na parę pistoletów’ i z takim znaczeniem spotykamy ów wyraz w Pamiętnikach J. Ch. Paska: pistolety jedne za pasem, drugie w olstrach.
Joanna Przyklenk
Znaczenie2005-12-06
Jakie jest znaczenie czasowników rysować, ale nie dotyczące kreślenia na papierze, lecz występujące np. w kontekście: zrysuj rybę, jaką chcesz, z łuską włóż w kocioł?
Czasownika rysować używano niegdyś m.in. w znaczeniu ‘rysować rybę, szczupaka rozbierać’ (zob. S.B. Linde, Słownik języka polskiego, Lwów 1807-1814).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-11-15
Co znaczy słowo biennale i skąd się wzięło?
Biennale jest rzeczownikiem nieodmiennym w polszczyźnie, oznacza imprezę artystyczną (wystawę, festiwal) odbywającą się co dwa lata lub trwającą dwa lata. Wyraz ten wywodzi się z języka włoskiego, w którym kontynuuje łacińska formę biennalis pochodzącą od biennium o znaczeniu ‘okres dwuletni’. Biennium to kompozycja złożona z cząstki bi- w znaczeniu ‘dwa’ oraz elementu -ennium od annus ‘rok’ (zob. W. Kopaliński Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Grande dizionario della lingua Italiana S. Battaglia, Torino 1962).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-11-15
Zauważyłam od jakiegoś czasu manierę mówienia o kimś, kto zmarł, odszedł. Rozumiem, że takie określenie jest delikatniejsze, ale - o ile odchodzimy z tego świata wydaje mi się sensowne, to ktoś odszedł w znaczeniu zmarł, brzmi nienajlepiej. Jakie jest zdanie Poradni na ten temat?
Podała Pani przykład nie maniery językowej, lecz od dawna używanego eufemizmu, który ujawnia zaklętą w języku wiarę, że odchodzimy z tego świata do świata lepszego. Odejść jest tylko jednym z wielu eufemizmów, dzięki którym unika się mówienia wprost o śmierci. W Słowniku eufemizmów polskich Anny Dąbrowskiej naliczyłam ponad 140 różnego rodzaju określeń mających zastąpić takie drastyczne słowa, jak umrzeć czy śmierć, czyli wyrazy o przykrej treści, wyrazy budzące negatywne skojarzenia i uczucia. Są wśród nich zarówno określenia poetyckie, podniosłe, jak np. zgasnąć, zasnąć snem wiecznym, stanąć przed Bogiem, oddać duszę Bogu, przenieść się na łono Abrahama, jak i mniej delikatne, potoczne, takie jak wyzionąć ducha, przenieść się na tamten świat, pójść do piachu, odwalić kitę, przekręcić się. W dawnej polszczyźnie używano także określeń zamknąć oczy, dokonać żywota itp.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-11-08
Proszę o wyjaśnienie znaczenia słowa rogóż. Czy słowo rogóż pochodzi od słowa rogoża (w dopełniaczu lm)?
Interesujące Panią słowo jest rodzaju żeńskiego i ma formę rogoża i znaczenie ‘mata pleciona z sitowia, łyka lub innych łodyg roślinnych’. Rogoża jest też terminem botanicznym, oznacza pałkę, roślinę z rodziny rogożowatych, charakteryzującą się grubymi, płożącymi się kłączami i drobnymi kwiatami zebranymi w gęste kolby; owocem jest orzeszek; rośnie w pobliżu zbiorników wodnych i na bagnach na całej kuli ziemskiej, tworząc często gęste zarośla (zob. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Forma rogóż jest dopełniaczem liczby mnogiej wyrazu rogoża.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-11-04
W jaki sposób w języku potocznym używa się zwrotu egzystencjalista? Doszukałam się tylko fachowego wytłumaczenia tego słowa oraz zwrotu egzystencjalizm, ale nie o takie znaczenie mi chodzi. Z góry dziękuję.
Rzeczownik egzystencjalista użyty potocznie może mieć zabarwienie ironiczne. Takie określenie wskazuje, iż dana osoba – w przekonaniu używającego tego wyrazu – przesadnie zajmuje się sprawami ludzkiej egzystencji, problemami i dylematami jednostki ludzkiej. Jej postawa, nieraz pełna lęku i pesymizmu, może sprawiać wrażenie nieco nieprzystosowanej do codziennej rzeczywistości.
Joanna Przyklenk
Znaczenie2005-11-04
Co dawniej oznaczał wyraz przerazić?
Czasownik przerazić znaczył dawniej ‘przeszyć, przebić na wylot, przeniknąć’ (Zob. Słownik języka polskiego PAN pod red. W. Doroszewskiego).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-11-04
Jakie jest dawne znaczenie słowa grzeczny?
Przymiotnik grzeczny miał w dawnej polszczyźnie kilka znaczeń: 1) ‘odpowiedni, stosowny, nadający się’, np. [król] grzecznych pachołków do piechoty potrzebuje (z prozy Sienkiewicza); 2) ‘znaczny, pokaźny, spory’, np. Dorobił się grzecznej fortuny (z prozy Kaczkowskiego); 3) ‘wyborny, doskonały; przystojny, piękny’, np. Blisko dziesięć tysięcy ludzi (...) stoi, najgrzeczniejszej jazdy i piechoty (z Potopu Sienkiewicza). (Zob. Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-10-28
Proszę o podanie znaczenia przydomku Chrobry, a także czy ma jeszcze inne znaczenia we współczesnej polszczyźnie.
Chrobry to słowo wczesnej staropolszczyzny o znaczeniu ‘dzielny’, ale od XV wieku używane najczęściej jako przydomek króla Bolesława I, a sporadycznie tylko występujące samodzielnie jako ‘śmiały; wielkiego serca’. Od XI do XV wieku ma postać chabry z dysymilacją pierwszego r (napis nagrobny w katedrze gnieźnieńskiej brzmi Chabry). Proces dysymilacji zachodził, by przeszkodzić zlaniu się dwu identycznych lub prawie identycznych dźwięków (dźwięków łac. dissimilis ‘niepodobny’). Dysymilacja działała nie tylko na bezpośrednio ze sobą sąsiadujące głoski, ale też na bardziej odległe, powodując zanik identycznej spółgłoski lub jej wymianę na inną, dalszą artykulacyjnie od poprzedniej, np.: Tartry → Tatry; Charbry → Chabry. Prasłowiański źródłosłów opisywanego leksemu to najprawdopodobniej *xorbъrъ. O początkowym, powszechnym użyciu wyrazu świadczą nazwy miejscowe: Chroberz (1153, Małopolska), Chrobrza (1380, Kujawy), Chrobrzany (1337, Małopolska). Od staropolskich form chrobry / chrober derywatem jest dawne słowo chrobrny, wtórnie chrąbrny, skąd w końcu krnąbrny (A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego). We współczesnych słownikach języka polskiego słowo chrobry o znaczeniu ‘dzielny, odważny, śmiały, mężny, bohaterski, waleczny’, np. chrobry wojownik, rycerz, naród, chrobre serce, jest uznawane za dawne, książkowe, dziś nie używane na co dzień, występujące jedynie w literaturze (zob. Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego, Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka).
Joanna Przyklenk
Znaczenie2005-10-27
Szanowni Państwo, czy zdanie W pewnych okolicznościach można przeprowadzić przesłuchanie bez obecności prawnika jest prawidłowe? Czy pod nieobecność prawnika ma to samo znaczenie? Dziękuję za odpowiedz.
Nie widzę niczego niepoprawnego zarówno w zwrocie bez obecności prawnika, jak i w zwrocie pod nieobecność prawnika. Sądzę, że oba użycia są poprawne. Jest jednak subtelna różnica semantyczna w ich użyciu. Otóż zwrot bez obecności prawnika sugeruje pewne zamierzone działanie odgórne, a zatem sąd decyduje, że prawnik nie musi przychodzić w pewnych okolicznościach na przesłuchanie. Natomiast zdanie W pewnych okolicznościach można przeprowadzić przesłuchanie pod nieobecność prawnika, znaczy tyle, że jeśli prawnik z jakichś przyczyn się nie wstawi, to i tak można przeprowadzić przesłuchanie.
Katarzyna Sujkowska-Sobisz
Znaczenie2005-10-27
Czy użycie spójnika a we fragmencie zdania zatajenie informacji podczas przesłuchania a późniejsze powołanie się na nie podczas rozprawy jest błędem? Dziękuję za odpowiedź.
Spójnik a zazwyczaj przeciwstawia treści zdania lub zdań (np. Taki mały, a już potrafi ładnie malować. Inteligentna, a taka naiwna), ale może także je łączyć (np. Wielki a wspaniały triumf rodaków. Cztery a trzy to siedem). W tym drugim użyciu pojawia się rzadko, co nie znaczy, że jest to użycie błędne. W zdaniu zatajenie informacji podczas przesłuchania a późniejsze powołanie się na nie podczas rozprawy, spójnik a łączy treści, a zatem jest ekwiwalentem spójnika i. Jest to więc użycie poprawne, choć obecnie oceniane jako przestarzałe (por. Wielki słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski, Warszawa 2004, s. 1.).
Katarzyna Sujkowska-Sobisz
Znaczenie2005-10-27
Dzień dobry, czy rozmowa bez świadków to rozmowa poufna czy prywatna? A może należy tu użyć innego określenia? Dziękuję, Magda
Rozmowy prywatne i poufne mogą być prowadzone przez większą ilość osób. Definicyjną cechą poufności czy prywatności jest ich tematyka. Rozmowa poufna dotyczy spraw intymnych, ściśle osobistych. Natomiast rozmowa prywatna to rozmowa związana ze sprawami osobistymi. Kolokwialnie można powiedzieć, że rozmowa poufna jest bardziej osobista, niż prywatna. Natomiast rozmowa bez świadków, to rozmowa w cztery oczy czy z angielska rozmowa face to face.
Katarzyna Sujkowska-Sobisz
Znaczenie2005-10-25
Czy słowo psychol ma jakikolwiek związek z określeniem choroby psychicznej oraz czy występuje ono w słownikach, jeśli tak, to w jakich. Czy jest określeniem z zakresu poprawnej polszczyzny, czy też określeniem powiedzmy wulgarnym, rynsztokowym czy też slangowym? Z poważaniem, G.T., Lublin
Rzeczownik psychol można znaleźć np. w Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza (Warszawa 2003). Wyraz ów jest opatrzony dwoma kwalifikatorami: potoczny i pogardliwy przed definicją ‘osoba chora psychicznie lub swoim zachowaniem sprawiająca takie wrażenie’, mamy tu zatem do czynienia ze słowem o nacechowaniu emocjonalnym, które w wypowiedziach oficjalnych jest zdecydowanie niestosowne przez swą potoczność. Trudno jednak nazwać to określenie wulgarnym czy rynsztokowym, nie należy także pewnie do żadnego slangu.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-10-18
Co oznacza skrótowiec AC?
AC to skrót wyrazu autocasco (ubezpieczenie samochodu). Inny skrót złożony z tychże liter, ale o odmiennej pisowni (z kropkami) to a.C., łac. ante Christum (natum) ‘przed Chrystusem’. Także wyrażenie a conto ma podobny skrót – a.c.. Istnieje ponadto skrót wyrazu: akr (jednostka powierzchni gruntu) pisany ac.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-07-01
Witam serdecznie! Piszę do Państwa w związku z tekstem pt. Dzikie słówka, który pojawił się na tegorocznej maturze z języka polskiego. Oto fragment tekstu: Gdy przyszedł na świat ich własny syn Donald, „zaadoptowali” więc młodą szympansicę, której nadali imię Gua. Słowo adoptowali zostało zapisane w cudzysłowie, bo - jak podają eksperci „Gazety Wyborczej” - traktuje się je jako wyraz użyty przenośnie. Prof. Markowski w Słowniku poprawnej polszczyzny (Warszawa 2000) mówi, ze dziennikarze często nadużywają cudzysłowu, ujmując w niego wyrazy użyte przenośnie (a przecież tekst ten był napisany przez dziennikarza). Czy więc nie będzie tak, że uczniowie powielą błąd? Jak powinna brzmieć prawidłowa odpowiedź na pytanie maturalne: Wyjaśnij, dlaczego czasownik „zaadoptowali”, którym autor posługuje się przy okazji opisywania eksperymentu Kellogow, jest wzięty w cudzysłów.
W Nowym słowniku poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego czytamy, że adopcja to «uznanie cudzego dziecka za swoje» i «przyjęcie obcego prawa za obowiązujące w określonym kraju». Adoptować to «uznać, uznawać cudze dziecko za swoje». Natomiast Słownik wyrazów obcych podaje, że adopcja to: 1. praw. a) akt prawny polegający na uznaniu cudzego dziecka za własne; przysposobienie, usynowienie, b) przyjęcie przez władzę prawodawczą obcego prawa za obowiązujące prawo krajowe, 2. daw. przyjęcie do rodu szlacheckiego, <łac. adoptio>. Ogląd leksykograficzny podpowiada nam, że słowo adopcja funkcjonuje w dwojakim znaczeniu: jako przyjęcie obcego prawa i jako uznanie za swoje cudzego dziecka. W kontekście językowym, który Pani przedstawiła, bez wątpienia mamy do czynienia z drugą ewentualnością. Adoptować można tylko dziecko człowieka, natomiast państwo Kellogowie adoptowali małpę. A zatem w tym kontekście termin adopcja użyty został przenośnie, dlatego zastosowanie cudzysłowu jest usprawiedliwione. Oczywiście istnieją inne sposoby na zaznaczenie dystansu autorskiego, np. użycie kursywy. Reasumując, wzięcie tego słowa w cudzysłów jest usprawiedliwione funkcjonalnie (użycie metaforyczne), a zatem nie jest błędne.
Katarzyna Sujkowska-Sobisz
Znaczenie2005-06-28
Bardzo proszę mi pomóc. Szukam słowa które określało by człowieka żądnego poddaństwa innych. Człowieka - władcy, który żądałby jedynie składania mu hołdu przez poddanych. Nie chodzi mi o samowielbiącego się narcyza, nie o dyktatora... nie wiem sam. Z góry dziękuję za pomoc. Pozdrawiam, Łukasz K.
Trudno jest mi znaleźć słowo, o które Pan pyta, ponieważ pytanie Pana jest dość nieprecyzyjne. Podaję zatem serię określeń człowieka oczekującego poddaństwa innych, mam nadzieję, że któreś okaże się adekwatne: suweren, tyran, autokrata, samowładca, satrapa, dyktator, despota, autarcha (dokładne znaczenie, każdego z tych słów znajdzie Pan w Słowniku języka polskiego lub w Słowniku wyrazów obcych.
Katarzyna Sujkowska-Sobisz
Znaczenie2005-06-28
Jakie znaczenie kryje się pod słowem bazariada, notowanym przez większe aktualne słowniki ortograficzne? Z góry dziękuję za odpowiedź. Łączę pozdrowienia, Grzegorz M.
Definicję bazariady podaje jedynie Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny pod red. H. Zgółkowej. Bazariada to rzeczownik pochodny od wyrazu bazar oznaczający imprezę o charakterze handlowo-rozrywkowym, rodzaj kiermaszu. Cytowany słownik podaje następujący przykład: Harcerze zorganizowali bazariadę, w której programie były różne konkursy sportowe, aukcja obrazów i koncerty muzyczne.
Katarzyna Sujkowska-Sobisz
Przyrostek słowotwórczy -(j)ada tworzy we współczesnej polszczyźnie potoczne nazwy imprez masowych lub programów telewizyjnych, takich jak np. stachuriada, mozartiada, molieriada, telefoniada, lepperiada, familiada, parafiada, gimnazjada, licealiada i inne (por. H. Jadacka: System słowotwórczy polszczyzny (1945-2000). Warszawa 2001, s. 84).
Katarzyna Wyrwas

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166