Składnia | 2007-06-27 |
Problem znany i poruszany, ale dla mnie wciąż nurtujący. Mówimy: Urząd Miasta Warszawy, Gorzowa itd. Dlaczego więc spotykam się z określeniami Urząd Miasta Zielona Góra, Prezydent Miasta Zielona Góra? Miasto to porównywalne jest do Gorzowa pod względem liczby ludności. | |
Nazwa miasta w nazwie Urzędu Miasta powinna wystąpić w dopełniaczu (Urząd Miasta Zielonej Góry), ponieważ w polszczyźnie połączenie rzeczownika miasto z nazwą tego miasta powinno pozostawać w związku zgody, czyli powinny się odmieniać oba człony: M. miasto Zielona Góra, D. miasta Zielonej Góry, C. miastu Zielonej Górze, B. miasto Zieloną Górę, N. miastem Zieloną Górą, Ms. mieście Zielonej Górze, (zob. Komunikaty Rady Języka Polskiego nr 1(16)/2005, s. 40). Nieodmienianie odmiennej wszak nazwy miasta jest w takich przypadkach przejawem zbędnego uoficjalniania języka. Jak wiadomo, w języku urzędowym (w dokumentach) panuje niezgodna z duchem polszczyzny tendencja do pozostawiania nazw własnych (szczególnie nazwisk, ale także nazw geograficznych) w formie podstawowej. Urzędnicy tłumaczą to troską o jednoznaczność, precyzyjność przekazu informacji w dokumentach, dlatego trudno jest z takim przekonaniem walczyć. Katarzyna Wyrwas |
Składnia | 2007-06-27 |
Często spotykam się z naklejoną w autobusach miejskich tabliczką następującej treści: USTĄP MIEJSCE OSOBIE STARSZEJ. Czy polszczyzna akceptuje wyrażenie ustąp miejsce, czy może poprawną formą jest: ustąp miejsca? | |
Czasownik ustąpić wymaga, aby pojawiający się po nim rzeczownik miejsce przybrał postać dopełniacza, nie zaś biernika, dlatego też poprawna polską konstrukcją jest ustąpić komuś (czego?) miejsca (nie: miejsce! ). Ustąpić komuś miejsca jest związkiem frazeologicznym o znaczeniu ‘podnieść się ze swego miejsca ofiarowując je komuś stojącemu’, np. Zawsze ustępował miejsca kobietom i starszym. W polszczyźnie mamy również podobne frazeologizmy, które odnotowuje np. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN: ustępować komuś, czemuś pierwszeństwa ‘przyznawać komuś, czemuś prawo do czegoś przed innymi, przed sobą, uznawać czyjąś wyższość, przewagę nad innymi, nad sobą’, coś, ktoś ustępuje miejsca czemuś, komuś ‘coś, ktoś wycofuje się skądś, jest zastępowane, zastępowany lub wypierane, wypierany przez coś, kogoś innego’, np. Sumienność ustępuje miejsca cwaniactwu, coś ustępuje czemuś (miejsca) ‘coś zostaje zastąpione przez coś innego’, np. Maszyny do pisania ustępują teraz wszędzie miejsca komputerom, a także książkowe wyrażenie ustąpić komuś pola ‘wycofać się z jakichś działań, często z jakiejś rywalizacji, umożliwiając działanie komuś innemu’. W połączeniach tych widać schemat składniowy ktoś / coś ustępuje czegoś (dopełniacz) komuś / czemuś (celownik). Katarzyna Wyrwas |
Znaczenie | 2007-06-27 |
Czy wyrażanie własnych myśli, sądów, opinii odnośnie czyichś wypowiedzi można nazwać ustosunkowywaniem się do wypowiedzi? | |
Ustosunkować się to znaczy przyjąć określoną postawę, określone stanowisko wobec kogoś lub czegoś, określić, wyrazić swój stosunek do kogoś, do czegoś. Można zatem ustosunkować się do kogoś przyjaźnie, serdecznie, życzliwie, można także do kogoś lub do czegoś ustosunkować się krytycznie, negatywnie, nieprzychylnie, wrogo. Można również ustosunkowywać się do czegoś, np. do referatu, do czyjegoś wystąpienia (zob. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). Katarzyna Wyrwas |
Ortografia | 2007-06-27 |
Szanowni Państwo, uprzejmie proszę o udzielenie mi informacji na temat poprawnej pisowni zdania rozpoczynającego się od Uwaga:…. Jestem studentką (University of Westminster, Londyn) na wydziale tłumaczeń. Bardzo często mam w tłumaczeniu tego typu zdania. Chciałabym wiedzieć, jak należy pisać wyraz zaraz po dwukropku, np. Uwaga: Prace / prace te trzeba wykonywać zbiorowo. W tekstach polskich znalazłam, że pisownia ta powinna być z wielkiej litery, jako że jest to osobne zdanie. Mój wykładowca twierdzi jednak, że z małej gdyż jest po dwukropku. Nie jestem zatem pewna co jest poprawne. | |
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na postawione przez Panią pytanie. Na początku zaznaczę, że nie ma ścisłych reguł, które rozpatrują to zagadnienie. Wszystko zależy od tego, jak zinterpretujemy użycie dwukropka, który tu bardziej informuje niż ostrzega, bardziej nazywa niż dookreśla i nie tyle łączy, co wyszczególnia. Uwaga nie zapowiada zwrotu bezpośredniego (tylko w takim znaczeniu widniał ten wyraz, z następującym po nim wykrzyknikiem lub przecinkiem, w Słowniku interpunkcyjnym języka polskiego J. Podrackiego), lecz uwydatnia określony punkt, w którym zawarte jest zastrzeżenie. Dwukropek pełni tu funkcję wyszczególniającą - nazywa tekst uwagą i pokazuje, co się na nią składa. W Podręczniku polskiej interpunkcji E. Polańskiego i M. Szopy wyczytać można, że jeśli wyraz nie wchodzi w związki składniowe, nie musi być pisany po dwukropku wielką literą. Nie ma więc obowiązku pisania wyrazu prace wielką literą, choć można to uczynić. Użycie wielkiej litery ma większe uzasadnienie, gdy tekst jest dłuższy, kilkuzdaniowy, bo uwaga dotyczy wszystkich zdań, a nie tylko tego pierwszego. Wówczas wręcz zalecałbym stosowanie wielkiej litery, a nawet graficzne wyszczególnienie napisu uwaga (przykłady tego typu można znaleźć np. w Zasadach interpunkcji S. Jodłowskiego). Za wielką literą przemawia też fakt, że zdanie po dwukropku jest niezależne i brzmiałoby tak samo bez poprzedzenia go napisem uwaga. Znaczenia nie zmieniłoby również użycie kropki, a tylko mogłoby uprościć zapis, wszak wiadomo, jakiej litery po niej użyć... Marcin Kluczny |
Ortografia | 2007-06-27 |
Czy w kółko pisze się łącznie, czy osobno? | |
Zdecydowanie osobno, co potwierdza np. Wielki słownik ortograficzny PWN. Katarzyna Wyrwas |
Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2007-06-27 |
Która z form jest poprawna: Mieszkam w województwie Lubuskim czy Mieszkam w województwie Lubuskiem? Której powinnam używać i czy to zależy od kontekstu? | |
Nazwy okręgów administracyjnych, w tym także województw, piszemy w polszczyźnie małą literą (zob. Wielki słownik ortograficzny języka polskiego, reguła 128), a zatem poprawny zapis to w województwie lubuskim. Jeśli piszemy (dość skrótowo i nieoficjalnie) nazwę województwa, możemy użyć przymiotnika w lubuskim, również pisanego małą literą. Pisownia !w Województwie Lubuskim oraz !w Lubuskim jest niepoprawna. Nazwę Lubuskie w połączeniu w Lubuskiem należy natomiast zapisać wielką literą, gdyż jest ona w tym przypadku używana jako rzeczownikowa nazwa regionu (por. inne nazwy regionów, jak w Krakowskiem, w Kieleckiem, w Poznańskiem, w Lubelskiem, w Podkarpackiem, zob. też na stronie http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629398). Nazwy regionów zachowały do dnia dzisiejszego starą końcówkę przymiotnikową -em, podczas gdy nowszej -im używa się obecnie w odmianie przymiotników będących nazwami województw. Inne zdanie na ten temat ma prof. Jan Miodek, który sądzi, że obecna w nazwach regionów końcówka -em brzmi bardzo sztucznie, na większości współczesnych Polaków robi wrażenie tworu dziwnego i archaicznego, dlatego też Profesor zachęca do posługiwania się końcówką -im w mowie, tylko w piśmie zaznaczając wielką literą różnicę miedzy nazwą regionu i województwa. Opinia Pana Profesora wynika z obserwacji zachowań językowych Polaków, które zapewne w niedługim czasie wpłyną na zmianę obowiązującej odmiany owych nazw regionów, na razie jednak do tego nie doszło. Konkludując, lubuskie powinno być zrozumiane jako nazwa województwa, natomiast Lubuskie jako nazwa regionu, a więc albo w województwie lubuskim, albo w Lubuskiem. Katarzyna Wyrwas |
Frazeologia | 2007-06-27 |
Czy poprawne jest następujące zdanie: Przewertował w głowie całe swoje życie? Czy w ogóle istnieje czasownik "przewertowac? Nie znalazłam go w żadnym słowniku. Jeśli nie, czy można w takim razie wertowac życie, czy też wertować można tyko książki, dokumenty, itp. (SJP Szymczaka). | |
Jest w polszczyźnie utrwalona metafora życia jako filmu, który się w myślach w strategicznych momentach życia przegląda, w tychże myślach oraz głowie film ten się nawet wyświetla, przelatuje, przebiega szybko jak taśma. Czasami się wreszcie zatrzymuje i całe życie staje nam przed oczami / oczyma. W tej metaforze w istocie nie ma miejsca na wertowanie, bo to uruchamia obraz książki lub nawet dokumentów. Życie zaś z drukiem kojarzy się w polszczyźnie tylko przez karty, na których je zapisujemy. Tych zaś się nie wertuje, bo to czynność powierzchowna, dość szybka i nieprowadząca do specjalnie trwałych efektów (jak podaje Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubusza, wertować znaczy ‘przewracać kartki w książce, czasopiśmie, dokumencie, szukając potrzebnych wiadomości’). Dlatego słusznie Pani twierdzi, że to chyba połączenie niefortunne, bo niepotrzebne językowi. Mamy w polszczyźnie do dyspozycji przynajmniej dwie metafory obrazujące życie człowieka i jedynie warta stawania w szranki byłaby chyba metafora ujmująca życie w diametralnie różny od dotychczasowego sposób, jakoś prowokujący, zastanawiający na nowo. Podany przykład (prze)wertowac życie tego nie czyni, dlatego uznaję go nie tyleż za niepoprawny, ile bardziej za innowację nie mającą szans powodzenia, niemającą w sobie niczego urokliwego. Iwona Loewe |
Ortografia | 2007-06-27 |
Czy określenie wielka trójka na USA, Wielką Brytanię i ZSRR piszemy dużymi czy małymi literami? | |
Określenie należy traktować jako peryfrastyczną (omawiającą, omowną) nazwę własną i pisać ją wielkimi literami, a więc: Wielka Trójka. Aldona Skudrzyk |
Ortografia | 2007-06-27 |
Jak piszemy: Wielki Mistrz Krzyżacki Ulrich von Jungingen czy wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen? | |
Poprawny zapis to: wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen. Nazwy tytułów naukowych i zawodowych, godności i stopni wojskowych, godności osób duchownych itp. piszemy małą literą, np. profesor, dyrektor, książę, król, pułkownik, przeor, prymas. Traktując sformułowanie wielki mistrz krzyżacki jako nazwę godności, zapisujemy je także małą literą. Aldona Skudrzyk |
Ortografia | 2007-06-27 |
Jak napisać zwrot: Witam wszystkich tu zgromadzonych, Panie, Panów, Dzieci, Osoby starsze! (wielkimi czy małymi literami )? | |
Zwroty adresatywne piszemy wielkimi literami jako wyraz szacunku do osoby, do której są kierowane. Zwrot adresatywny to bezposredni zwrot do osoby, np. w liście prywatnym, w liście oficjalnym. Z zacytowanego fragmentu wynika, że jest to przemówienie kierowane do grupy osób, one są adresatami wypowiadanych słów. Z takiego to powodu należy wszystkie określenia, które w jakimś sensie zastępują nazwy własne tych osób, pisać wielkimi literami: Szanowni Państwo, Drodzy Goście; Kochane Dzieci, Czcigodny Jubilacie itp. W tekście nie ma bezpośredniego zwrotu do wymienianych osób, są one tylko wyliczane, pisownia małą literą będzie zatem właściwa. Ciekawa - nawiasem mówiąc - kolejność i podział na grupy słuchaczy: osoby starsze to też panie i panowie :-). Aldona Skudrzyk |
Znaczenie | 2007-06-27 |
Czy określenie wkrótce po wojnie jest poprawne, jeśli chodzi o lata 1945-1950? | |
Słowo wkrótce ma znaczenie ‘niebawem, w niedługim czasie po czymś’, dlatego sformułowanie wkrótce po wojnie jest poprawne. Trzeba jednocześnie pamiętać, że jest to zwrot nieprecyzyjny (zwłaszcza, że nie precyzujemy, o którą wojnę chodzi) i każdy odbiorca może inaczej wyznaczyć cezurę lat określaną mianem wkrótce po wojnie. Alicja Podstolec |
Ortografia | 2007-06-27 |
Kiedy i przez kogo, a przede wszystkim dlaczego tłómacz (ó kreskowane, od: tłomaczyć) został przemianowany na tłumacza? | |
W okresie staropolskim występowała forma tłumacz, w której -łu- pochodzi z wokalizacji sonantu (w języku prasłowiańskim wyraz ten miał postać *tlmač). Tak powstała zbitka fonetyczna łu, jeżeli znalazła się przed spółgłoską nosową (m, n, ń), zmieniała się w ło, jak na przykład staropolskie słuńce przekształciło się w słońce. Podobnie wyrazy tłumacz, tłumaczyć zaczęto w XVII wieku wymawiać jako tłomacz, tłomaczyć, a od końca wieku XVIII pojawiło się w tekstach o kreskowane, które kiedyś oznaczało o pochylone (czyli dźwięk pośredni między samogłoskami o a u) - stąd zapis tłómacz, tłómaczyć. Kiedy w XIX stuleciu ó pochylone zrównało się w wymowie z u, zapis wyrazów tłumacz, tłumaczyć wrócił do stanu pierwotnego (staropolskiego). Mirosława Siuciak |
Odmiana | 2007-06-27 |
Jakiego rodzaju jest tuz? Mówi się tuza polskiego dziennikarstwa, a ostatnio usłyszałam, że to tuz polskiego dziennikarstwa (cały czas mowa o mężczyźnie). Czy określenie tuza odnosi się do płci? | |
Rzeczownik tuz oznacza kogoś możnego, wpływowego lub, co częściej spotykane, wybitnego w jakiejś dziedzinie, znakomitość. Słowo to jest rodzaju męskiego i odmienia się według męskiej deklinacji. Odmiana ta wygląda następująco: M. tuz, D. tuza, C. tuzowi, B. tuza, N. tuzem, Ms. tuzie oraz w liczbie mnogiej: M. tuzy, D. tuzów, C. tuzom, B. tuzy, N. tuzami, Ms. tuzach. Określenie to może się odnosić zarówno do mężczyzn, jak i kobiet. A zatem tuzem dziennikarstwa może być Kamil Durczok, ale również Monika Olejnik. Podobnie zresztą jak personą czy grubą rybąmoże być zarówno mężczyzna, jak i kobieta. Alicja Podstolec |
Znaczenie | 2007-06-27 |
Co oznacza słowo piar i tworzenie dobrego piaru? | |
*Piar to głoskowa realizacja skrótu słów public relations (PR – pewnie po polsku wymawialibyśmy te głoski jako [pe-er], ale przyjęła się wymowa tego skrótu przy użyciu dźwięków angielskich, stąd [pi-ar]). Public relations to zwrot, który tłumaczy się jako kreowanie pozytywnego wizerunku osoby, firmy czy instytucji i dbanie o tenże wizerunek. A zatem tworzenie dobrego *piaru to tworzenie pozytywnego obrazu osoby, firmy w oczach społeczeństwa. Katarzyna Sujkowska-Sobisz |
Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2007-06-27 |
Proszę o informację, jak odmieniać takie nazwy, jak ul. Argentyna, ul. Łacina - pewnie jest więcej takich przykładów, ja na razie znalazłam te dwa. | |
Rzeczownikowe nazwy ulic (np. warszawskie Foksal, Rozbrat) są nieodmienne, jeśli występują z wyrazem ulica. Powiemy więc: na ul. Argentyna, do ul. Łacina. Jeśli nazwa wystąpi sama, może być odmieniana, a gdy kończy się na -a, lepiej ją odmieniać, np. na Foksal albo na Foksalu. Jan Grzenia |
Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2007-06-27 |
Jak pisać dopełniacz i inne przypadki w nazwie własnej marki Vitax? Czy w myśl zasad pozbywam się x na rzecz ks, czyli: Vitax – Vitaksu? Czy może zachowuję końcówkę, ponieważ jest to nazwa własna i powinnam napisać: Vitaxu? | |
Wielki słownik ortograficzny PWN w regule 27 zaleca spolszczenie pisowni -x przed końcówką gramatyczną. Wskazany jest w takim razie zapis Vitaksu, Vitaksowi, Vitaksem, Vitaksie. Jan Grzenia Poprzednia porada była pisana przed zmianami wprowadzonymi do zasad pisowni polskiej przez Radę Języka Polskiego, która w Uchwale ortograficznej nr 17 z 8 grudnia 2008 roku ustaliła dwojaką pisownię przypadków zależnych wyrazów zakończonych literą -x (skrótowce, imiona, nazwiska, nazwy geograficzne, wyrazy pospolite): albo w miejsce końcowego -x- należy pisać -ks-, albo pozostawić w zapisie tematyczne -x-, np. Hortex – Horteksu, Horteksowi, Horteksie albo Hortexu, Hortexowi, Hortexie; Max (von Sydow) – Maksa albo Maxa (von Sydowa); Hendrix – z (Jimim) Hendriksem albo Hendrixem; Halifax (miasto) – do Halifaksu albo Halifaxu (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/27-Polaczenia-literowe-ks-gz-oraz-zakres-uzycia-litery-x;629334.html; http://sjp.pwn.pl/zasady/228-Skrotowce-zakonczone-w-mianowniku-liczby-pojedynczej-na-x;629592.html). Katarzyna Wyrwas, 2015 |
Odmiana | 2007-06-26 |
Słyszałem, że jest niepisana reguła, mówiąca, że jeśli ponad 50% społeczeństwa mówi daną formę, jest ona uznawana za poprawną... Tak słyszałem w przypadku formy ja poszedłem zamiast ja poszedłem i w gazecie pisze zamiast w gazecie jest napisane. Czytałem wcześniejsze odpowiedzi i znalazłem, że poszedłem jest poprawna, a poszedłem - nie. A co z tym pisaniem? A ta reguła? | |
Owa "niepisana reguła" to tzw. uzus językowy. Zjawisko to jest ściśle związane z nieustannym rozwojem i przekształcaniem się języka, jako że jest on „tworem żywym". Uzus jest pewnego rodzaju społeczną „adaptacją" systemu językowego. Jest znacznie bardziej liberalny od normy językowej, w której został określony zbiór zasad poprawnego posługiwania się polszczyzną. Organem trzymającym pieczę nad polszczyzną jest działająca od 10 lat Rada Języka Polskiego, od 2000 roku funkcjonująca na mocy Ustawy o języku polskim, uchwalonej przez Sejm RP. Zasady niezatwierdzone przez normę pozostają poza nią. Rada Języka Polskiego „obserwuje" tendencje panujące we współczesnej polszczyźnie i stosownie do nich podejmuje swoje decyzje, jednak w przypadku wyrażenia !w gazecie pisze nie przewiduję żadnych rewolucji. Forma pisze czasownika pisać odnosi się do 3. osoby liczby pojedynczej strony czynnej i oznacza czynność wykonywaną przez podmiot. W przypadku formy jest napisane mamy do czynienia ze stroną bierną, która diametralnie zmienia nam sens całego wypowiedzenia (tutaj - na właściwy). Dlatego wątpię, by kiedykolwiek wyrażenie !w gazecie pisze (w znaczeniu: ‘jest napisane’) zostało zaaprobowane jako poprawne. W celu zastąpienia tej błędnej formy można posłużyć się wypowiedzeniem w gazecie piszą (w domyśle: redaktorzy artykułów) lub traktuje o tym stosowny artykuł w gazecie. Radosław Miszak |
Składnia | 2007-06-26 |
Spotkałam się z opinią, że w jednym zdaniu nie może wystąpić więcej niż jeden imiesłów przysłówkowy zakończony na -ąc. Mimo poszukiwań nie udało mi się odnaleźć uzasadnienia tej teorii. Czy jest ona prawdziwa? Jeśli tak, to jakie ma uzasadnienie? | |
Nic nie wiem o takiej zasadzie. Całkiem poprawne gramatycznie zdaje mi się zdanie w rodzaju: Widząc, że X nadchodzi, ale nie mając ochoty na rozmowę z nim, udał, że go nie widzi. Są wprawdzie dość rzadkie - zwłaszcza w mowie, w potocznym użyciu - bo może nieco „ciężkie” stylistycznie i nazbyt skondensowane, ale w tekście pisanym, oficjalnym, naukowym, artystycznym są zupełnie „na miejscu”. Ważne tylko, by pamiętać o zasadzie: subiekt (wykonawca) czynności wyrażanej czasownikiem i czynności nazwanej imiesłowem musi być tożsamy – zob. przykładowe zdanie powyżej: ta sama osoba widzi (widząc kogoś), nie ma ochoty (nie mając ochoty na coś) i udaje (że nie widzi kogoś). Ewa Jędrzejko |
Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2007-06-26 |
Jestem mieszkanką miejscowości Wiry. Czy poprawne jest: mieszkam w Wirach, czy (nagminnie używane przez mieszkańców) we Wirach? Jaka jest reguła dodawania e do przyimka w? | |
Przyimek we stosowany jest wtedy, gdy nazwa miasta, przed którą on stoi, zaczyna się na literę w, a zaraz po niej znajduje się spółgłoska, np. we Wrocławiu, we Wrześni, we Władysławowie, we Włocławku, we Włoszczowie, we Włodawie, we Wronkach itd. Jeśli nazwa miasta rozpoczyna się na inną literę niż w lub jeśli po nagłosowej literze w w nazwie miasta stoi samogłoska, wtedy używamy przyimka w, np. w Warszawie, w Wałbrzychu, w Wirach. Wyjątkiem jest Lwów: zawsze powiemy, że byliśmy we Lwowie (takie użycie motywowane jest tradycją). Stosowanie przyimka we w kontekstach innych niż wyżej wymienione interpretowane jest jako regionalizm krakowski, a w języku ogólnopolskim za połączenie wzorcowe uważne będzie w Wirach i takiej formy radzę używać. Katarzyna Sujkowska-Sobisz |
Ortografia | 2007-06-26 |
Jak poprawnie napisać w te i we wte? | |
Możemy to zapisać dwojako: albo w tę i we w tę, albo wte i wewte. Pierwsze wyrażenie składa się w samych przyimków, zaimków i spójników, które należy napisać oddzielnie, natomiast drugie wyrażenie jest (dość potocznym) zrostem, w którym samogłoski nosowe ę przekształciły się w e i połączyły z zaimkami. Katarzyna Wyrwas |